Bitki Formasyonları ve Coğrafi Dağılışı 10.Sınıf Coğrafya

Ağaç Formasyonu

Ekvatoral Yağmur Ormanları

Yağmur ormanları, sıcak ve yağışlı Ekvatoral iklim bölgelerinin geniş yapraklı ve uzun boylu ağaçlardan oluşan doğal bitki örtüsüdür. Dünyanın bitki çeşitliliği açısından en zengin alanı olan bu ormanlarda bir hektarlık alanda 100’den fazla türe rastlanabilir. Yıl boyunca yağış aldığı ve sıcaklık değerleri yüksek olduğu için ağaçlar sürekli büyümektedir. Bu nedenle de ağaçlar yaş halkaları geliştiremezler. Yağmur ormanları bir çok alanda dört kattan oluşur. Ağaç gövdeleri düzdür ve büyüyerek diğer ağaçları aşma ve güneş ışığına ulaşma çabaları nedeniyle alt kısımları dalsızdır.

Yağmur ormanları Ekvator’un 10^o Kuzey ve 10^o Güney enlemleri arasında yer alan Amazon Havzası (Brezilya), Kongo Havzası (Gine Körfezi kıyıları, Nijerya, Kongo, Kamerun vb ülkeler) ile Güneydoğu Asya Adaları (Endonezya, Malezya ve Yeni Gine)

Muson Ormanları

Muson iklim bölgelerinin ormanlarıdır. Kışın yaprağını döken geniş yapraklı ağaçlardan oluşur. Çok gür ve sık oluşlarıyla yağmur ormanlarına benzemelerine rağmen, tür çeşitliliği bakımından fakir olmalarıyla onlardan ayrılırlar. Ekonomik değeri yüksek olan teak ağacı (Hint Meşesi) bu ormanların en yaygın türüdür.

Muson ormanlarına; Hindistan, Hindiçini yarımadası, Çin’in doğusu, Avustralya’nın kuzeyi ve kuzey doğusu ile Japonya’da rastlanır.

Orta Kuşağın Karışık Yapraklı Ormanları

Orta Kuşak’ın okyanusal iklim bölgelerinde 1000 mm’den fazla yağış alan bölgelerde görülen bu ormanlar, geniş yapraklı ve iğne yapraklı ağaçlardan meydana gelir. Bu ormanları oluşturan ağaçlar çeşitlilik bakımından zengin olmadıkları gibi boyları da yağmur ormanları ve muson ormanlarına göre daha kısadır. Bu ormanlarda çoğunlukla birkaç ağaç türü 0 ormanın esas ağacını oluştururken, diğer türler ise orman içinde dağınık halde bulunur. Karışık yapraklı ormanlarının en yaygın görüldüğü alanlar Kuzey Amerika’nın batısı, Şili’nin güneyi, Yeni Zelanda, Batı ve Ona Avrupa, Karadeniz çevresi ile Asya’nın doğu kıyılarıdır.

Taygalar

Taygalar, 50^o – 60^o enlemlerindeki sert karasal iklim bölgelerinde görülen ormanlardır. Ladin, göknar ve sarıçam gibi iğne yapraklı ağaçlardan oluşurlar. Diğer ormanlarla kıyaslandığında bitki çeşitliliği bakımından çok fakirdir. Çünkü yalnızca birkaç bitki türü dondurucu sıcaklığa ve çok kısa süren yetişme mevsimine dayanabilir. Daima yeşil olan bu ormanlarda sıcaklıklar 6^oC’nin üzerine çıktığında bitkiler büyümeye başlamaktadır. Dünya’daki ana tomruk kaynağı olan taygalarda bulunan ağaçlar 30 — 40 metre yüksekliğe erişebilir. Kanada’da “Boreal Ormanlar“ adı verilen tayga ormanlarına İskandinavya Yarımadası, Sibirya ve Kanada’nın kuzeyinde yaygın olarak rastlanmaktadır.

Çalı Formasyonu

Maki

Akdeniz iklim bölgelerinde kızılçam ormanlarının tahrip edildiği kıyı bölgelerinde görülen kuraklığa uyum sağlamış bitki örtüsüdür. Makiler 1 — 2 metre boyunda, ince gövdeli, daima yeşil yapraklı türlerden meydana gelen bir bitki topluluğudur. Bazı maki elemanları yapraklarını azaltarak, bazıları ise mumsu veya kadifemsi bir tabakayla kaplı yapraklarla buharlaşmayı azaltmaya çalışırlar.

Maki bir bitki türü değil bitki topluluğudur. Kocayemiş, sandal, funda, menengiç, sakız, mersin, keçiboynuzu, pırnal meşesi, kermez meşesi, delice, akçakesme, defne, katran ardıcı, katırtırnağı, zakkum ve laden başlıca maki elemanlarıdır. Makiler; Akdeniz Havzasında, Güney Afrika’da Kap çevresi, Kuzey Amerika’da Kaliforniya Körfezi çevresinde, Orta Şili ile Avustralya’nın güneybatı ve güneydoğusunda görülürler.

Garig

Akdeniz iklim sahalarında makilerin tahrip edilmesiyle garig formasyonu ortaya çıkar. Toprak örtüsünün erozyona uğramasıyla maki türlerinin bir çoğu ortadan kalkar ve en dirençli olan bazı türler yaşamaya devam eder. Son derece kurakçıl bir karakter kazanmış bu lakir ve cılız bitki formasyonu kermez meşesi, katran ardıcı, akçakesme, laden, diken çalısı ve kekikten oluşur.

Psödomaki

Orta Kuşak’ın nemli ılıman bölgelerinde görülen geniş yapraklı ormanların tahrip edilmesiyle ortaya çıkan bir çalı formasyonudur. Psödomaki formasyonu bazı maki türlerinin arasına kızılcık, geyikdikeni, fındık, dişbudak, kurtbağrı, muşmula, böğürtlen, yabani erik, yabani elma ve üvez dahil
olur.

Ot Formasyonu

Savan

Tropikal bölgelerde yağmur ormanlarından çöllere geçiş alanlarında görülen ot topluluklarıdır. Yaz yağışları alan bu bölgelerde uzun boylu otlar
ve arada yer yer kuraklığa dayanıklı ağaç kümeleri görülür. Savan bölgelerinde akarsuların çevresinde bir şerit halinde uzanan galeri ormanları bulunur. 10^o – 20^o enlemleri arasında rastlanılan savanlar; Afrika, Güney Amerika ve Avustralya’nın bazı kısımlarında yayılış gösterirler.

Step (Bozkır)

Orta Kuşak’la yağış miktarının ağaç yetişmesine izin vermediği alanlarda, ilkbahar yağışlarına bağlı olarak gelişen ve yaz kuraklığına dayanamayarak yazın sararan ve ortadan kalkan ot formasyonuna step adı verilir. Steplerin esas bitkisini derine inmiş kökleri ve çok kurakçıl yaprakları olan otlar oluşturur. Başlıca step elemanları; yavşan otu, üzerlik, geven, yumak, çoban yastığı, sığırkuyruğu ve kekik’tir. Orta Asya, Orta Avrupa, Kuzey ve Güney Amerika ile Avustralya’nın iç kısımlarında stepler yaygındır.

Çayır

Orta Kuşak karasal iklim bölgelerinin yarı nemli ve serin alanları ile yüksek dağlık alanlarında görülen uzun boylu ot topluluklarıdır. Yaz yağışlarının fazla olduğu alanlarda görüldüğü için sonbahara kadar canlılığını koruyabilir. Ormanın üst sınırından itibaren yer alan uzun boylu otlara alpin çayırlar adı verilir. Çayırların steplerden en önemli farkı yaz boyunca yeşil kalması ve daha gür olmasıdır.

Tundra

Uzun ve sert geçen tundra iklim bölgelerinde kısa süren yaz aylarında yeşeren cılız ol topluluklarıdır. Kuzey Yarım Küre’nin kutup dairesine yakın alanlarında görülür. Yılın 7-8 ayında sıcaklıklar O ^oC’ nin altında olduğu için bitkisel yaşam çok sınırlıdır. Genellikle liken ve yosun türleri ortama hakimdir. Kanada’nın kuzeyi, Grönland Adasının güney kıyılarında, İskandinavya Yarımadası ve Sibirya’nın kuzeyinde yayılır.

Çöl Formasyonu

Yıllık yağış miktarının 200 mm’nin altına düştüğü alanlarda görülen kurakçıl bitkilerdir. Çöllerdeki en önemli sorun su kıtlığı olduğu için kurakçıl
ve dikenli bitkiler yer alır. Aşırı kurak geçen dönemde bitkiler büyüme faaliyetlerini durdururlar. Genellikle ani sağanakları takip eden birkaç gün-
de çok hızlı büyüme gösterirler. Çöl bitkileri genellikle sığ ama geniş alana yayılan gelişmiş bir kök sistemine sahiptir. Buharlaşmayı azaltmak için bu bitkiler yaprak yerine iri dikenlere sahiptir.