- Cümle içinde birden çok kelimeyi, kelime grubunu veya cümleleri birbirine bağlayan unsurlardır.
- Bağlaçlar, tek başlarına herhangi bir anlam taşımaz, cümlede anlam kazanırlar.
- Bağlaçlar, genellikle cümlenin herhangi bir ögesi olmazlar.
- Bağlaçlar, cümleden çıkarıldığında cümlenin anlamı değişebilir fakat anlam bozulmaz.
Türkçedeki bağlaçlar işlevlerine göre şöyle gruplandırılabilir:
- Sıralama Bağlaçları: Ve, ile…
- Denkleştirme, Seçme Bağlaçları: Veya, yahut, ya da, veyahut…
- Karşıtlık Bağlaçları: Ama, fakat, lakin, ancak, oysaki, halbuki, oysa, meğer, meğerki, ne var ki, aksine, yoksa, gelgelelim…
- Neden-Sonuç Bağlaçları: Çünkü, zira, madem, mademki…
- Üsteleme Bağlaçları: Üstelik, hatta, dahası, bile…
- Karşılaştırma, Eşitlik Bağlaçları: ne… ne, ya… ya, hem… hem, ha…ha, ister… ister, gerek… gerek, olsun… olsun, de… de
- Açıklama, Özetleme, Örnekleme Bağlaçları: Nitekim, yani, örneğin, mesela, söz gelişi, kısacası, özetle, Velhasıl…
Başlıca bağlaçların özelliklerini ve cümleye kattığı anlamları görelim:
NE… NE
- Kullanıldığı cümlede yükleme “olumsuz” anlam katar.
- Biçimce olumlu anlamca olumsuz cümleler kurar.
- “İkisinin ortası, arası” anlamı katar.
Ne… ne bağlacı cümleye olumsuzluk anlamı kattığı için yüklemde olumsuzluk eki kullanılmaz, olumsuzluk eki kullanılırsa anlatım bozukluğu olur. Fakat yüklem, ne… ne bağlacından önce kullanılırsa olumsuz olarak kullanılabilir.
* Sallanmaz o kalkışta ne bir mendil ne de kol.
* Açılmaz ne bir yüz ne bir pencere.
ANCAK
- “Fakat” anlamında kullanılan bir bağlaçtır.
- Bir düşünceye karşıt ikinci bir düşünceyi belirtir.
- Sınava çok iyi çalıştı ancak başarılı olamadı.
- Güzel bir şiir okudum ancak kimin olduğunu hatırlayamadım.
YALNIZ
- Cümledeki kullanım özelliğine göre sıfat, belirteç, ad ve bağlaç göreviyle kullanılabilir.
Makaleyi yazarım, yalnız bir haftada bitmez. Bağlaç
Düşüncelerini açıkça söyle, yalnız başkalarını kırma. Bağlaç
Yalnız ağacın gölgesinde oturmak ona huzur verirdi. Sıfat
Hak bildiğin yolda yalnız gideceksin. Zarf
Gökyüzündeki yıldızlar yeryüzünde sizin kadar yalnızım. İsim
Kİ
- Bağladığı cümleler arasında “neden-sonuç” ilişkisi kurar.
O kadar yoruldum ki uzandığım gibi uyumuşum. - Cümleler arsında “amaç-sonuç” ilişkisi kurar.
Dershaneye gidiyor ki sınavı kazansın. - Açıklama yapar, söylenen sözü belirtir.
Dediler ki ıssız kalan türbende güller açmış. - “Kuşku, endişe, duraksama” anlamı katar.
Kitabı ay sonuna yetiştirebilir miyim ki? - “Şaşma, beğenme” anlamı katar.
Yeni bir araba almış, araba ki araba. - “Çaresizlik” anlamı katar.
Bilmem ki nasıl anlatsam derdimi?
DE
- Görevdeş sözcükleri “eşitlik, gibilik, katılma” ilgileriyle bağlar.
Senin de saçına karlar yağacak. - İkinci cümlenin sonuna geldiği zaman “üstelik” anlamı katar.
Önerdiğin kitabı aldım, okudum da. - Koşullu fiillerden sonra gelerek “bile, dahi” anlamı katar
Ağlasan da artık fayda etmez. - “Pekiştirme” anlamı katar.
– Fatma, görgülü olduğu kadar da bilgilidir. - “Azarlama, yalvarma, övme-beğenme, korkutma-tehdit” gibi anlamlar katar.
Sarma da sarma olmuş hani. - “Neden-sonuç” ilgisi kurar.
– Kar yağdı da okullar bir hatta tatil edildi. - “Ama” anlamı katar.
– Baktı da bir şey söylemedi.
ÇÜNKÜ / ZİRA
- Cümleleri neden-sonuç ilişkisiyle bağlar, “gerekçe” bildirir.
Ne zaman yolda bir hana rastlasam irkilirim sizde gizlenen dertleri ben bilirim
YA YA
- Bağladığı ögelerden birinin seçilmesi, üstün sayılması gerektiğini bildirir; yani tercih belirtir.
- “Olasılık” (ihtimal) anlamı katar.
– Gönül gurbet ele varma
Ya gelinir ya gelinmez
– Gayrı dayanamam ben bu hasrete
Ya beni de götür ya sen de gitme.
KÂH… KÂH (GÂH… GÂH)
- Cümleleri “karşıtlık” ve “bazen” anlamıyla bağlar.
– Gâh eserim yeller gibi
Gâh çağlarım seller gibi
İSE
- Karşılaştırma için kullanılan bir bağlaçtır.
- Roman geniş bir zaman dilimini anlatır, öykü ise dar zamanları dile getirir.
AMA
- “Karşıtlık”, “uyarı”, “pekiştirme” veya “koşul” anlamı katar
Yaşlı adam çok zengin ama bir o kadar da cimriydi. karşıtlık
Kızın yüzü çok güzel ama davranışları çirkindi. karşıtlık
Yaramazlık yaparsan parka götürmem ama! uyarı
Para vereceğim, ama hepsini harcamayacaksın. koşul
Güzel ama güzel bir söz söyledi. pekiştirme
Bağlaçların Görevleri
- Bağlaçlar, eş görevli sözcükleri” ya da “cümleleri” bağlama göreviyle kullanılmıştır.
- “Bağlaç farklı görevde kullanılmıştır?” sorularında cümleleri mi sözcükleri mi bağladığına bakılır. Seçeneklerin hepsinde sözcükleri bağlamışsa hangi ögeyi, hangi sözcük türünü ya da tamlayanı mı, tamlananı mı bağladığına bakılır.
Sözcük ya da söz öbeklerini bağlama
- Makale ve fıkra gazetelerin gözde yazılarıdır. (Özne)
- İnsanları, kuşları ve çiçekleri çok seviyorum. (Nesne)
- İstanbul’un ve Ankara’nın güzelliğini anlattı. (Tamlayan)
- Feride; sevimli, cana yakın ve zeki bir kızdır. (Sıfat)
Cümleleri bağlama
- Ne kızı verir ne dünürü küstürür.
- Ya ben anlatamadım ya siz anlamadınız.
- Saatlerce hem çaldı hem söyledi.
