ANONİM HALK ŞİİRİ NAZIM ŞEKİLLERİ VE TÜRLERİ
Anonim halk şiiri ürünlerinin en önemli özelliği, söyleyeninin belli olmamasıdır. Bu edebiyat ürünleri dilden dile dolaşarak gelecek nesillere aktarılmıştır.
Mani
Söyleyeni bilinmeyen, üçüncü dizesi serbest, diğer dizeleri kendi arasında uyaklı olan, dört dizeden oluşan nazım şeklidir.
Maninin genel özellikleri:
- Halk şiirinin en küçük nazım biçimidir.
- Genelde hece ölçüsünün 7’Ii kalıbıyla söylenir.
- Dört dizeden oluşur.
- Uyak düzeni “aaxa” şeklindedir.
- İlk iki dizesi uyağı doldurmak ya da temel düşünceye bir giriş yapmak için söylenir.
- Asıl anlatılmak istenen duygu veya düşünce son iki dizede verilir.
- Başlıca konusu aşk olmakla birlikte çok farklı konularda mani söylenmiştir.
Mani türleri
Düz (tam) mani: Yedişer heceli tek dörtlükten oluşan manilerdir.
Kesik mani: Birinci dizesi 7 heceden az, anlamlı ya da anlamsız bir sözcük grubu olan manilerdir. Bu kesik dize sadece kafiyeyi hazırlar. Eğer meydan ve kahvehanelerde söylenen ve ilk dizeleri “aman aman” ünlemi ile doldurulan manilerse bunlara da “İstanbul manileri” denir.
Cinaslı mani: Kesik manilerde eğer kafiye cinaslı ise bunlara cinaslı mani denir.
Yedekli (artık) mani: Düz maninin sonuna aynı kafiyede iki dize daha eklenerek söylenen manilerdir. Cinaslı kafiye kullanılmaz, birinci dizeleri anlamlıdır. Artık mani de denir.
Deyiş: İki kişinin karşılıklı söylediği manilerdir. Soru-cevap şeklinde düzenlenir. Bir başka kişinin ağzındanmış gibi aktarıldığı şekilleri de vardır.
Mani örneği
Anne demeye geldim
Kaymak yemeye geldim
Meramım kaymak değil
Yâri görmeye geldim
Türkü
Özel bir ezgiyle okunan ve bentlerden oluşan, genellikle ilk söyleyeni belli olmayan ürünlerdir.
Türkünün genel özellikleri:
- Aşk, ayrılık, kahramanlık, ölüm gibi konularda söylenir.
- Genellikle hece vezninin 7, 8 ve 11’li kalıplarıyla söylenir.
- Asıl sözlerinin bulunduğu bent ile nakarat bölümünden meydana gelir.
- Nakarat her bendin sonunda tekrarlanır, bu kısım bağlama veya “kavuştak” diye de bilinir.
- Bir yörede yakılan türkü diğer bir yöreye şekli ve söyleniş biçimi değişerek geçebilir.
- Türküler ezgilerine, konularına ve yapılarına göre ayrılır.
Ağıt
Doğal afetler, hastalık, ölüm gibi acı verici durumlar karşısında duyguları ifade eden ezgili şiirlerdir. Ağıt söyleme işine “ağıt yakma”, ağıt söyleyenlere ise “ağıtçı” denmektedir.
Ağıdın, İslamiyet öncesi Türk edebiyatında karşılığı “sagu”, divan edebiyatında karşılığı ise “mersiye” dir.
Ağıdın genel özellikleri:
- Deprem, yangın, sel gibi doğal afetlerle ilgili de ağıtlar yakılır.
- Belli geleneksel hareketler eşliğinde kendine özgü ölçü ve uyaklarla söylenir.
- 7, 8 ve 10 heceli ağıtlar yaygındır.
- En çok rastlanılanı 8 hecelilerdir.
Ninni
Annelerin, bebeklerini uyuturken veya ağladıklarında avuturken ezgi ile söyledikleri ezgili sözlerdir.
Ninninin genel özellikleri:
- Ölçüsü, kafiye yapısı, dize sayısı belirli bir ölçütü yoktur.
- Kafiye örgüsü “aaxa” şeklinde olanları vardır.
- Oldukça sade bir dili olan ninniler annenin o andaki ruh durumunu yansıtır.
- Daha çok hece ölçüsünün 7’li kalıbıyla söylenir.
- Kendine özgü bir ezgiyle söylenir.
