I. MEŞRUTİYET
Osmanlı Devleti’nin dağılmayı önlemek amacıyla yayımladığı Tanzimat ve Islahat fermanları, istenen başarıyı sağlayamadı. Bunun üzerine devlet, siyasi alanda demokratikleşme yoluna gitti. Padişah II. Abdülhamit zamanında 23 Aralık 1876’da Kanun-i Esasî kabul edilerek meşrutiyet ilan edildi. Böylece Kanun-i Esasî, Osmanlı ve Türk tarihinin ilk anayasası oldu.
Kanun-i Esasî’ye göre, erkek seçmenlerin katıldığı seçimler yapılarak ilk Osmanlı meclisi olan Mebusan Meclisi açıldı. Mebusan Meclisi, halkın seçtiği ve görev süreleri 4 yıl olan milletvekillerinden oluşuyordu. Bu meclisin yanında, üyelerini padişahın seçtiği Ayan Meclisi de açıldı. Ayan Meclisindeki milletvekillerin görev süresi ömür boyuydu.
Kanun-i Esasî’nin önemli maddeleri şunlardır:
1. Saltanat ve hilafet hakkı, Osmanlı hanedanının en büyük erkek çocuğuna aittir.
2. Devletin dini İslam’dır: yasalar dinî hükümlere aykırı olamaz.
3. Yasama görevi Mebuslar Meclisine aittir.
4. Yürütme yetkisi, başında padişahın bulunduğu Bakanlar Kuruluna aittir.
5. Bakanlar Kurulunun üyelerini padişah seçer, gerektiğinde padişah görevden alır.
6. Meclisi açma ve kapatma yetkisi padişaha aittir.
7. Hükümet, Meclise karşı değil padişaha karşı sorumlu olacaktır.
Kanun-î Esasi ile halk ilk kez padişahın yanında yönetime katıldı ve Osmanlı halkı ilk kez seçme ve seçilme hakkı kazandı.
II. MEŞRUTİYET
I. Meşrutiyet’in ilan edilmesinden sonra açılan Mebusan Meclisinde çoğunluğu oluşturan Müslümanların yanı sıra azınlıklara da temsil hakkı tanındı.
Bu mecliste 147 Türk, 60 Arap, 27 Arnavut, 26 Rum, 14 Ermeni, 4 Musevi ve 10 Slav olmak üzere toplam 288 vekili bulunuyordu.
II. Abdülhamit, 1877 – 1878 Osmanlı – Rus Savaşı (93 Harbi) sırasında azınlık milletvekillerinin devletin bütünlüğünü bozacak çalışmalar yaptığını ileri sürerek Mebusan Meclisini kapattı. Böylece meşrutiyet yönetimi son buldu.
II. Abdülhamit yaklaşık 30 yıl boyunca monarşi yönetimini uyguladı. 1908’de İttihat ve Terakki Cemiyeti‘nin baskıları sonucunda II. Abdülhamit, II. Meşrutiyet‘i ilan etti.
II. Meşrutiyet Dönemi’ndeki önemli gelişmeler şunlardır:
1. Bulgaristan, bağımsızlığını ilan etti.
2. Avusturya – Macaristan, Bosna — Hersek’i topraklarına kattı.
3. Girit, Yunanistan’a bağlanma kararı aldı.
4. İlk siyasi partiler kurularak tarihimizde demokratik parlamenter sistemin ilk denemeleri yapıldı. Kurulan ilk partiler İttihat ve Terakki Partisi ile Hürriyet ve İtilaf Fırkası’dır.
5. Gayrimüslimlerin Osmanlı’dan ayrıldığı bu süreçte Türkçülük akımı güçlendi.
6. İttihat ve Terakki‘nin ülke içerisinde etkinliği arttı.
