Dalga boyunun dalganın ilerleme hızına ve frekansına bağlı olduğu
görülür. Fiziksel özellikleri her yerinde aynı olan esnek bir ortamda
oluşturulan dalgaların frekansı artırıldıkça dalga boyu azalır.
Okyanus, deniz ve göllerde meydana gelen su dalgalarının kıyılara
çarpması sonucunda kıyılarda aşınmaya sebep olması (Görsel 3.5),
ve böbrekte oluşan taşın yüksek frekanslı ses dalgalarıyla kırılması
(Görsel 3.6) gibi olaylar dalgaların bir enerjiye sahip olduğunun göstergesi
midir? Türü ne olursa olsun her dalganın enerji taşıdığı, dalga hareketinin
de bir enerji aktarımı olduğu anlaşılmaktadır. Dalgaların sahip olduğu
enerjinin bir ölçüsü de dalganın genliğidir. Bir dalganın düşey eksen
üzerinde denge konumuna olan maksimum uzaklığına genlik denir.
1. Taşıdıkları Enerjiye Göre Dalgalar
a) Mekanik Dalgalar
Bir kaynağın titreştirilmesi sonucunda ortamdaki şekil değişikliğinin
ortam boyunca aktarılmasıyla oluşan dalgalara mekanik dalgalar
denir. Mekanik dalgaların ilerleyebilmesi için maddesel bir ortama ihti-
yaç vardır. Deprem (Şekil 3.5), yay (Şekil 3.6), ses (Şekil 3.7) ve su
dalgaları (Görsel 3.7) mekanik dalgalardır.
b) Elektromanyetik Dalgalar
Yüklü parçacıkların ivmeli hareketleri sonucunda oluşan ve mekanik
dalgalardan farklı olarak boşlukta ilerleyebilen dalgalara
elektromanyetik dalgalar denir. Elektromanyetik dalgalar, enerjilerine
göre düşükten yükseğe doğru; radyo dalgaları, mikrodalgalar, kızılötesi
ışınlar, görünür ışık, morötesi ışınlar, X-ışınları ve gama ışınları
şeklindedir. Elektromanyetik dalgaların enerjilerine göre sıralandıkları
çizelgeye elektromanyetik dalga spektrumu denir (Şekil 3.8).
Radyo Dalgaları
Radyo ve TV dalga vericileri tarafından yayılan dalgalar, radyolarda
sese, televizyonlarda ise ses ve görüntüye dönüştürülür (Görsel 3.8).
Mikrodalgalar
Mikrodalgalar radar sistemlerinde, uzun mesafeli bilgi aktarımında ve
mikrodalga fırınlarda kullanılır (Görsel 3.9).
Kızılötesi Işınlar
Kızılötesi ışınlar, hastalıkların tespitinde ve termal kameralarda kullanılır
(Görsel 3.10).
Görünür Işık
Görünür ışık, insan gözü tarafından algılanabilen elektromanyetik dalgalardır.
Beyaz ışık, prizmaya düşürüldüğünde kırmızı, turuncu, yeşil,
sarı, mavi ve mor ışık renklerine ayrılır (Görsel 3.11). Bu renkler insan
gözü tarafından görülür.
Morötesi (Ultraviyole) Işınlar
Morötesi ışınların kaynağı genellikle Güneş’tir. Güneş ışınlarının kemik
gelişimi için gerekli olan D vitamininin ciltteki üretiminde önemli bir yeri
vardır. Ancak morötesi ışınların cilt kanserine sebep olma gibi olumsuz
etkileri de göz ardı edilmemelidir. Morötesi dalgalar sterilizasyon işlemlerinde
kullanılır (Görsel 3.12).
X-Işınları
X-ışınları nükleer görüntüleme, tıp alanında
ve endüstride çok geniş kullanım
alanına sahiptir. Tıpta teşhis ve
tedavi amacıyla röntgen çekimlerinde
(Görsel 3.13) ve bilgisayarlı tomografide
kullanılır. Hastanelerde bu
cihazların bulunduğu odaların kapısında
radyasyon uyarı işareti bulunur
(Görsel 3.14). X-ray (X-rey) cihazlarının
çalışması, nesnelerin sabit bir X-ışını
kaynağından geçirilerek içeriklerinin
tespiti şeklindedir.
Gama Işınları
Gama ışınları, radyoaktif bozunmalar veya nükleer patlamalar
(Görsel 3.15) sonucu oluşmaktadır. Gama ışınları kanserli hücreleri yok
etmek için tedavi amaçlı kullanılmaktadır.
2. Titreşim Doğrultusuna Göre Dalgalar
a) Enine Dalgalar
Ortamdaki taneciklerin titreşim doğrultusu ilerleme doğrultusuna dik
olan dalgalara enine dalga denir. Elektromanyetik dalgalar, enine
dalgalardır.
b) Boyuna Dalgalar
Ortamdaki taneciklerin titreşim doğrultusu ilerleme doğrultusuyla aynı
olan dalgalara boyuna dalga denir. Ses, boyuna dalgadır.
Yay ve su dalgaları hem enine hem boyuna titreşen dalgalar sınıfında
yer alırken deprem dalgalarının bazıları enine bazıları da boyuna dalgalar
şeklinde sınıflandırılır.
