Türk Kültürü
Türk kültürü ortaya çıktığı, oluştuğu ve yayıldığı bölge itibarıyla dünyanın en eski kültürlerindendir. Komşu olduğu eski ve köklü kültürleri etkilemesi ve onlardan etkilenmesi yönüyle de ayrı bir öneme sahiptir. Türk kültürünün ocağı yani ilk ortaya çıktığı bölge Orta Asya’dır. Bu bölge; kuzeyde Sibirya, güneyde Himalayalar, doğuda Kingan Dağları ve batıda Hazar Denizi ile çevrelenen geniş bir bölgedir.
Türk kültürünün ortaya çıktığı Orta Asya bölgesi karasal iklim koşullarının hâkim olduğu bir bölgedir. Bölgenin iklim koşulları nedeniyle tarımsal faaliyetler sınırlı, temel ekonomik faaliyet ise hayvancılık olmuştur. Karasal iklim koşulları ve hayvancılık faaliyetlerine bağlı olarak otlak alan bulma ihtiyacı göçebe yaşam tarzının benimsenmesine neden olmuştur. Göçebe yaşam tarzı ilk dönemlerdeki Türk kültürü özelliklerini belirleyen unsur olmuştur.
Türk kültürünü etkileyen faktörleri şu şekilde sıralayabiliriz:
- Komşu medeniyetler
- Bulunduğu coğrafi konum
- Yeryüzü şekilleri ve iklim özellikleri
- Yapılan ekonomik faaliyetler (tarım, hayvancılık, madencilik vb.)
- Yer altı kaynakları
- Türklerin kendilerine ait karakter özellikleri
- Dinî inanışlar, örf ve adetler
Göçebe yaşam tarzının hâkim olduğu ilk çağlarda çoğunlukla kolay taşınabilecek el yapımı sanat eserlerinin ortaya konduğu Türk kültüründe çok fazla mimari eserlere rastlanmaz. Ancak sonraki dönemlerde yerleşik hayata geçilmesiyle birlikte nicelik ve nitelik yönünden daha kayda değer mimari eserler ortaya konmaya başlanmıştır. Uygurlar Dönemi’nde yerleşik hayata geçilmesi, mimari ve sanatta önemli gelişmeleri de beraberinde getirmiştir.
İlk olarak Orta Asya’da ortaya çıkan Türk kültürü daha sonraki dönemlerde yaşanan göçlere bağlı olarak çok geniş bir coğrafyaya yayılmıştır.
Türk kültürü ilk kurulduğu bölgede Çin ve Moğol kültürlerine komşu iken Orta Asya’dan göç edildikten sonra yayıldığı bölgelerde Hint, Pers, Yunan ve İslam kültürleriyle etkileşim içinde olmuştur. İlk çağlarda daha ziyade Çin kültürü ile etkileşim içinde olan Türk kültürü daha sonraki dönemde İslam coğrafyası ile komşu olmuş ve İslam kültüründen büyük ölçüde etkilenmiştir. Türk kültürü diğer kültürlerden etkilenmekle beraber birçok kültürü de etkilemiştir. Türk kültürünün diğer kültürlere olan etkisi özellikle askerî yönlerde daha fazla olmuştur.
Orta Asya’daki göçebe hayat tarzından kalma Türk kültür simgelerini günümüzde de görmek mümkündür. Çadır, at, halı ve kilim dokumacılığı o dönemlerden günümüze ait simgelerdir. Ancak daha sonraları Orta Asya’dan çeşitli bölgelere göç eden Türkler yerleşik hayata geçerek şehirler ve devletler kurmuştur. Yerleştikleri bölgelerde pek çok sanat eseri yapmışlardır. Köprüler, çeşmeler, kervansaraylar, hanlar, hamamlar ve camiler yüzyıllar öncesinde yapılmış eserler günümüzde de ayaktadır.
Tarih boyunca pek çok büyük devlet kurmuş olan Türkler farklı din ve dillere sahip milletlere hoşgörülü davranmıştır. Türk milletinin barışçıl ve birleştirici bir medeniyete sahip olması, kültürünün geniş bir coğrafyaya yayılmasını sağlamıştır.
Türk kültürünün başlıca özellikleri şunlardır:
- Türk kültürü dünyanın en eski ve köklü kültürlerindendir.
- Türk kültürü hem göçebe hem de yerleşik hayatın izlerini taşır.
- Türk kültürü karasal özelliklerin etkisinde kalmıştır.
- Türk kültürü, yayılış alanının coğrafi konumu yönüyle birçok kültürden etkilenmiş ve bu kültürleri etkilemiştir.
