TANZİMAT DÖNEMİ TÜRK ROMANI
Tanzimat Dönemi, sanat anlayışının farklılığından dolayı iki döneme ayrılır:
Tanzimat Birinci Dönem Romanı
- Roman türü, Türk edebiyatına Batı edebiyatından gelmiştir. Tanzimat Dönemi yazarları “roman” kavramı için hem “hikâye” hem de “roman” kavramını bir arada kullanmışlardır.
- Roman ilk olarak çeviri yoluyla Türk edebiyatına girmiş; daha sonra roman ve öykünün ilk yerli ve Batılı örnekleri verilmiştir.
- Türk edebiyatı ilk defa Yusut Kamil Paşa’nın 1859’da yazar Fenelon’dan çevirdiği Telemak adlı eseriyle karşılaşır. Telemak, Odise’nin oğlu Telemak’ın serüvenlerinin anlatıldığı, eğitici amaç taşıyan bir eserdir Dili oldukça ağırdır. Telemak adlı romanı ikinci kez Ahmet Vefik Paşa çevirmiştir.
Çevrilen diğer romanlar sırasıyla aşağıdaki tabloda gösterilmiştir:
- Türk edebiyatındaki ilk yerli roman 1872’de Şemsettin Sami’nin yazdığı “Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat” adlı eseridir.
- Türk edebiyatındaki ilk edebî roman Namık Kemal’in “İntibah” adlı eseridir.
- Sanatçılar, romantizm akımından etkilenmişlerdir.
Romantizm akımının etkisiyle Tanzimat Dönemi romanlarında aşağıdaki özellikler yer almıştır:
- Tesadüflere sıkça yer verilmiştir.
- Yazarlar, romanlarında kişiliğini gizlememiştir.
- Yazarlar, olayı kesip araya girerek bilgi vermişler ve uzun ve yersiz açıklamalar yapmışlardır.
- Romanlarda uzun ve gereksiz tasvirlere (betimlemelere) yer verilmiştir.
- Romanlarda iyi-kötü, ak-kara çatışması vardır.
- Romanlar teknik açıdan oldukça kusurludur.
Olay unsuru ön plana çıkarılmış; ilgi çekici, sürükleyici, olağanüstü maceraların geçtiği metinler yazılmıştır.
- Konular günlük hayattan ve tarihten alınmıştır. “Cariyelik, kölelik, esir ticareti, alafrangalık yani Batılılaşmanın yanlış anlaşılması” roman ve hikâyelerde sık işlenen konulardır. Romanlar, genellikle ölüm, intihar, verem ve cinayet gibi kötü olaylarla sonlanmıştır.
- Roman kahramanları tek yönlü ele alınarak ya çok iyi ya da çok kötü olarak tanıtılmıştır. İyiler ödüllendirilmiş, kötüler cezalandırılmıştır; yani yazar yanlı davranmıştır.
- Olağanüstü olay ve kişilere yer verilir; kahramanlar, ilk görüşte âşık olur.
- Tanzimat romanında iki farklı yol izlenmiştir:
Birincisi, Ahmet Mithat Efendi’nin açtığı “halk için roman ” anlayışıyla ortaya koyduğu popüler roman yoludur. Ahmet Mithat Efendi, Batılı roman anlayışıyla geleneksel halk hikâyecişiği ve meddah anlatma tekniğini adeta birleştirmiştir. Ahmet Mithat’ın edebi bir kaygısı yoktur, amacı halka okuma zevkini aşılamaktır. Servetifünun Dönemi bağımsız yazarları Hüseyin Rahmi Gürpınar ve Ahmet Rasim, Ahmet Mithat’ın yolundan gitmişlerdir. İkincisi ise Namık Kemal’in açtığı Batılı roman tekniğine yakın, edebî özelliklerin ön planda olduğu edebî roman anlayışıdır. Namık Kemal, sanatlı söyleyiş/ere başvurmuştur. Sami Paşazade Sezai ve Recaizade Mahmut Ekrem Namık Kemal’in izinden gitmişlerdir:
Tanzimat İkinci Dönem Romanı
- Romanlarda realizm akımının etkisi vardır.
- Roman ve hikâyelerde gözlem yoluyla gerçekçi betimlemeler yapılmış, abartma ve rastlantılardan kaçınılmış, olağanüstü kişi ve olaylar bırakılmış, gereksiz açıklamalardan kaçınılmıştır.
- Yazarlar, eserlerinde kişiliğini gizlemiş ve romanda olayın akışına pek müdahale etmemişlerdir.
- Alafrangalık özentisi (yanlış Batılılaşma) , esir ticareti, kölelik, cariyelik romanlarda sıkça işlenen konulardır.
- Olaylar sadece İstanbul’da geçmez, Anadolu ilk kez romanlarda yer almıştır.
Tanzimat roman ve hikâyesinde işlenen başlıca konular
Tanzimat Dönemi’nde roman yazan sanatçılar şunlardır: Namık Kemal, Ahmet Mithat Efendi, Mizancı Mehmet Murat, Şemsettin Sami, Recaizade Mahmut Ekrem, Sami Paşazade Sezai…
