Kategoriler: Türk Dili ve Edebiyatı, Tyt Türk Dili ve Edebiyatı

ÖZNE-YÜKLEM UYUMU

a) Tekillik-çoğulluk (Nicelik) Bakımından Uygunluk

Genel olarak öznenin tekil olduğu cümlelerde yüklem tekil, öznenin çoğul olduğu cümlelerde yüklem çoğul olur ancak Türkçede bu durumun birçok istisnası vardır:

  • İnsanı karşılayan çoğul öznelerde, yüklem tekil de çoğul da olabilir.
    – Öğrenciler, bahçede top oynuyor / oynuyorlar.
  • Özne, organ isimleri ya da onlarla ilgili sözcüklerle kuruluysa yüklem tekil olur.
    – Kulaklarım çınlıyor, gözlerim kararıyor, ellerim karıncalanıyor.
  • Sayılarla ya da nicelik (miktar) anlamı taşıyan belgisiz sıfatlarla kurulan tamlamalar özne olursa yüklem tekil olur.
    — Birçok üye henüz gelmedi.
  • Belgisiz zamirlerin özne olduğu cümlelerde yüklem tekil olur.
    — Hepsi, bir anda dışarı çıktı.
  • Bitki, hayvan ve cansız varlık adlarının çoğulları özne olduğunda yüklem tekil olabilir.
    — Yağız atlar kişnedi, meşin kırbaç şakladı.
  • Cansız varlıklar, hayvan ve bitkiler kişileştirilirse çoğul özneye çoğul yüklem olabilir.
    — Dinle, bak! Kuşlar, bizim şarkımızı söylüyorlar.
  • Zaman adlarının çoğulu özne olduğunda yüklem tekil olur.
    — Aylar yılları, yıllar ayları kovaladı.
  • Eylem adlarının çoğulu özne olduğunda yüklem tekil olur.
    — Sokakta koşuşmalar, bağrışmalar devam ediyordu.
  • Soyut adların çoğulu özne olduğunda yüklem tekil olur.
    — Düşünceler, topla, tüfekle engellenemez.
  • Topluluk adları özne olduğunda yüklem tekil olur.
    — Millet, fakr-u zaruret içinde harap ve bitap düşmüş olabilir.
  • – Üçüncü kişiden söz edilirken söz konusu kişiye nezaket veya saygıyı belirtmek, onu yüceltmek için öznenin tekil, yüklemin çoğul olduğu cümleler de vardır.
    — Müdür bey, henüz gelmediler.

b) Kişi Bakımından Uygunluk

Genel olarak özne kaçıncı kişi ise yüklem de ona uygun kişi eki ile çekimlenir.

— Sen Türkiye gibi aydınlık ve güzel-sin
— Ben Türkiye gibi aydınlık ve güzel—im
— Siz benim niye ağladığımı nerden bilecek-siniz?

Cümlede birden çok kişiden oluşan öznenin bulunması hâlinde özne yüklem uyumu şöyle olur:

1. Özne, II. ve III. (tekil ya da çoğul) kişilerden oluşuyorsa yüklem ikinci çoğul kişi ekini alır.
Sen ve o (Siz) aynı özelliklere sahipsiniz.

2. Özne I. ve II. ; I. ve III.; I., II. ve III. (tekil ya da çoğul) kişilerden oluşursa yüklem birinci çoğul kişi ekini alır.
Ben ve sen (Biz) aynı hamurdan yoğrulmuşuz.

“Kimi, bazı, çoğu, birkaçı” gibi belgisiz adıllar çoğul kişi eki (-imiz) alarak özne olursa yüklem üçüncü tekil kişi olabilir.

– Kimimiz, konuyu daha önce de tartıştı.
– Birçoğumuz, sınavdan iyi not aldı.

c) Olumluluk-Olumsuzluk Açısından Uygunluk

– Özne; kimse, hiçbiri sözcüklerinden oluşursa yüklem “olumsuz” olur.

– Özne; hepsi, herkes sözcüklerinden oluşursa yüklem “olumlu” olur.



] }


Liselere Giriş Sınavı (LGS)
5 Haziran 2022 Pazar

Temel Yeterlilik Sınavı (TYT)
18 Haziran 2022 Cumartesi

Alan Yeterlilik Sınavı (AYT)
19 Haziran 2022 Pazar