DAĞILMAYI ÖNLEYİCİ FİKİR AKIMLARI
- Osmanlı Devlet adamları ve aydınları devletin parçalanmasını önlemek için bazı fikirler ortaya attılar.
- Ortaya atılan bu fikirlerin temel amacı devletin parçalanmasını önleyebilmektir.
- Bu amaçla ilk kez XIX. yüzyılda ortaya çıkan fikir akımları XX. yüzyıl başlarında da Osmanlı Devleti’nde etkili olmuştur.
Batıcılık:
- Bu fikrin savunucuları arasında Abdullah Cevdet Bey, Celal Nuri Bey, Süleyman Nazif Bey ve meşhur şair Tevfik Fikret
Bey’ler yer almıştır. - Batıcılığı savunan bu kişiler sadece siyaseten batılılaşmanın ülkeyi kurtaramayacağını bunun yanında askeri, hukuki, sosyal, ekonomik ve kültürel alanlarda da batılılaşmanın gerekli olduğunu iddia etmişlerdir.
- Fakat bu iddia dönemin şartları da dikkate alındığında halk tabanında ciddi bir ilgi ve sempati toplayamamıştır.
- Önemli yayın organları İçtihat ve İleri’dir.
Osmanlıcılık:
Osmanlıcılık, Osmanlı birliğinin gerçekleşebilmesi ve devletin yıkılmaktan kurtulabilmesi için dil, ırk ve din farkı gözetmeden herkesin aynı hak ve yetkilere sahip olmasını savunmaktır. Bu fikir sınırlar dâhilindeki tüm farklı unsurları bir araya getirmeyi kaynaştırmayı hedeflemiştir. Bu açıdan bu fikir unsurların birliği anlamına gelen İttihad-ı Anasır olarak adlandırılmıştır. Bu fikri Genç Osmanlılar Cemiyeti ardından İttihat ve Terakki Cemiyetleri savunmuşlardır. Dönemin şartları dikkate alındığında Osmanlı Devleti’ni çöküşten kurtarabilecek önemli bir fikir akımıydı. Meşrutiyetlerin ilanında bu fikir etkili olmuştur. Fakat Balkan uluslarının Osmanlı’dan ayrılmaları İttihad-ı Anasır fikrini ortadan kaldırmıştır.
Önemli yayın organları Mizan, Terakki, Meşveret ve Osmanlı’dır.
İslamcılık (Ümmetçilik)
Toplumun temel direği dindir. Din ile millet birdir. Hangi milletten olurlarsa olsunlar bütün Müslümanların halifenin etrafında birleşmesi ile Osmanlı Devleti’nin kurtulacağını iddia etmişlerdir. Fikrin savunucuları arasında II. Abdülhamit, Mehmet Akif Bey, Cemaleddin Afgani Efendi ve Said Halim Paşa sayılabilir. Bu fikir özellikle İstibdat döneminde 1878-1908 etkili olmuştur. Fakat Müslüman toplulukların Osmanlı’dan ayrılması ve son olarak Arapların önemli bir kısmının Osmanlı Devleti’ne karşı İngilizlerin yanında yer almaları fikrin ortadan kalkmasına neden olmuştur. Önemli yayın organları sebilürreşat ve Beyan-ul Hakimdir.
Turancılık (Türkçülük)
Turancılık tüm Türkleri bir araya getirmek bir bayrak altında toplamak demektir. Turancılığı Pantürkizm olarak da tanımlayabiliriz. Yani tüm Türkleri bir araya getirme düşüncesi. Bu fikri savunanlar Türklerin yaşadığı coğrafyaları Anadolu ile birleştirme gayreti içinde olmuşlardır. Özelikle 1914’te açılan Kafkas Cephesi’nin ilk hedefi Pantürkizm’di. Fakat bunu biraz ulaşılması zor bir ideal olduğunun farkına varılınca 1918’den sonra daha yerel daha küçük çapta bir Türkçülük politikası izlendi. Bu politikanın baş mimarı Mustafa Kemal Paşa’dır. Onun amacı Misak-ı Milli sınırları içinde bağımsız bir Türk devleti kurmaktı. Anadolu’da yaşayan tüm halkı Türk Milleti adı altında bir araya getirip ortak hareket ettirerek bağımsızlığı hedeflemiş ve buna yaptığı çalışmalarla ulaşmayı başarmıştır.
Önemli yayın organları Türk Yurdu ve Genç kalemler’dir.
Adem-i Merkeziyetçilik
Adem yokluk demektir. Adem-i Merkeziyet ise merkezin yokluğu anlamına gelir. Bu fikri savunan Prens Sabahattin ve Prens Lütfullah gibi kimseler eyalet sistemine geçilmesini, ekonomide daha liberal politikalar takip edilmesini, devletin ekonomide siyasette, sosyal yaşamda daha geri planda kalması gerektiğini savunmuşlardır. Bu fikir savunulan eyalet sistemi merkeziyetçi Türk devlet ve toplum anlayışına ters olduğundan toplum da ve idarede etkili olamamıştır.
