NÜFUS PİRAMİTLERİ
Nüfus piramidi, bir yerin nüfus özelliklerini göstermeye yarayan bir çeşit grafiktir. Bu grafikler o alanın nüfusuyla ilgili kadın-erkek oranı, yaşlara dağılım ve ekonomik özellikler ve tarihsel gelişim hakkında bilgi verir. Nüfus piramitleri beşer yıllık yaş grupları kullanılarak oluşturulur. Yaş gruplarının en genç nüfustan başlayarak yatay kolonlar halinde üst üste gösterildiği piramitlerde, her yaş grubundaki erkek sayısı diyagramın sol kısmında, kadın sayısı da sağ kısmında işaretlenir.
Ülkelerin nüfusları piramidin şekline göre, gelişen (1. ve 2. tip), gerileyen (3. tip), durağan (4. tip) ve orta (5. tip) olmak üzere dörde ayrılır. Bir ülkenin nüfus piramitleri zaman içinde değişiklik gösterilebilir.
1. Piramit Çeşitleri
a. Kenarları İçe Çökük Üçgen Piramit (Geri kalmış Ülke)
Kenarları içe çökük üçgen halindeki birinci piramit yüksek doğum ve ölüm oranlarına sahip ülkelere aittir. Eskiden birçok ülkenin nüfus yapısını gösteren bu piramit tipi, Sanayi Devrimi öncesi İngiltere’si, bugün ise Bangladeş, Somali, Pakistan gibi yüksek doğum ve ölüm oranı olan ülkeler için geçerlidir.
b. İkizkenar Üçgen Piramit (Gelişmekte olan ülke)
İkizkenar üçgen şeklindeki bu tip piramit özellikle 0-5 yaş grubundaki ölüm oranlarının düşmeye başladığı, buna karşılık doğum oranlarının yüksek olduğu ülkelerin tipik piramididir. Bu piramit tipi günümüzde Bolivya, Hindistan ve İran gibi ülkeler için geçerlidir.
c. Asimetrik Şekilli Piramit (Nüfus artış hızı azalan ülke)
Doğurganlık oranında dikkati çeken hızlı bir düşüşün olduğu bu piramit Çin, Bangladeş ve Brezilya gibi ülkelerde görülür. Piramidin tabanındaki daralma doğum oranlarındaki azalmayı gösterir.
d. Arı Kovanı Şekilli Piramit (Gelişmiş ülke)
Arıkovanı (o şeklindeki bu piramit tipi düşük doğum oranları ve düşük ölüm oranları olan ülkeleri gösterir. İsveç, İngiltere, Almanya ve Fransa bu piramit tipiyle gösterilen ülkelere en iyi iki örneklerdir.
e. Çan Şeklindeki Piramit (Nüfusu artan gelişmiş ülke)
Çan şeklindeki piramit oldukça uzun bir süre düşük doğum ve ölüm oranları denendikten sonra doğum oranını artıran bir nüfusu göstermektedir. Bu tür piramit Kanada, ABD, Rusya ve İrlanda gibi gelişmiş ülkelere özgüdür.
2. Demografik Dönüşüm Modeli
Demografik döngü ya da demografik geçiş olarak adlandırılan bu tür nüfus gelişme aşamaları, bazı Avrupa ülkelerinin deneyimlerine dayandırılarak, dört devre halinde ayırt edilmektedir. Bunlar yüksek doğurganlık dönemi, ilk yayılma aşaması, geç yayılma aşaması ve düşük doğurganlı dönemidir.
