Ülkelerin nüfus özelliklerini göstermede yararlanılan yöntemlerden en önemlisi nüfus piramitleridir. Nüfus piramitlerinde yaş grupları yatay sütunlar hâlinde gösterilir. Nüfus piramitlerinde 0 – 14 yaş grubu genç nüfus, 15 – 64 yaş arası çalışma çağındaki (olgun) nüfus, 65 ve daha yukarısı ise yaşlı nüfus olarak kabul edilir. Bu piramitlerde en ait bölümde, yani tabanda genç nüfus gösterilir. Piramidin en üstüne yani tavanına doğru gidildikçe yaş grupları büyür. Piramidin sol yanındaki sütunlarda erkek nüfus yaş grupları, sağ yanındaki sütunlarda kadın nüfus yaş grupları gösterilir.
Bir ülkenin nüfus piramidine bakılarak, o ülkenin aşağıdaki özellikleri öğrenilebilir.
- Toplam nüfus miktarı (Yaş gruplarının nüfus miktarı verilmişse toplam nüfus bulunabilir, oran verilmişse toplam nüfus miktarı bulunamaz.)
- Nüfusun yaş gruplarına göre dağılışı
- Nüfusun kadın – erkek cinsiyet durumu
- Çocuk, yetişkin ve yaşlı nüfusu
- Gelişmişlik durumu
Bir ülkede nüfusun yaş gruplarına göre sayısının bilinmesi, insanların ihtiyaçlarını ve sosyal durumlarını belirlemek bakımından önemlidir. Ülkelerin nüfusu içinde çalışan ve çalışmayan nüfus oranı ekonomi açıdan önemlidir. Çalışan nüfus oranının bağımlı (çalışmayan) nüfus oranından yüksek
olması, ülke ekonomilerine olumlu etki yapar.
ikizkenar Üçgen Piramit (Gelişmemiş Ülkelerin Nüfus Piramidi)
Gelişmemiş ülkelerde doğum ve ölüm oranı yüksektir. Doğum oranının yüksek olması piramidin tabanının geniş olmasına, ölüm oranının yüksek olması ortalama yaşam süresini azalttığından, piramidin tavanının dar olmasına neden olmuştur. Bu nedenle bu ülkelerin nüfus piramidi düzgün bir üçgene benzer.
İngiltere gibi kuruluş tarihi eski birçok ülkenin, Sanayi Devrimi öncesindeki piramitleri bu şekilde olmuştur. Hindistan’ın 1960’li yıllardaki piramidi de buna benzer. Günümüzde daha çok bazı Afrika ve Asya ülkeleri gibi geri kalmış bölgelerde görülür. Bangladeş, Papua Yeni Gine, Somali gibi ülkelerin nüfus piramitleri ikizkenar üçgene benzer.
Bu nüfus piramidine sahip ülkelerin sayısı 50 – 60 yıl öncesine kadar fazla iken, günümüzde sayıları hızla azalmaktadır.
Geniş Tabanlı Piramit (Gelişmekte Olan Ülkelerin Nüfus Piramidi)
Gelişmekte olan ülkelerde, beslenme ve sağlık koşullarındaki iyileşmeyle birlikte bebek ölüm oranı azalmaya başlar. Ancak henüz gelişmişlik düzeyi düşük olduğundan doğum oranı yüksektir. Bu durum, nüfus piramidinin kenarları içe çökük üçgene benzer bir hâle gelmesine neden olur.
Örnek:
Arı Kovanı Şeklindeki, Dar Tabanlı Piramit (Gelişmiş Ülkelerin Nüfus Piramidi)
Gelişmiş ülkelerde doğum ve ölüm oranı düşüktür. Doğum oranının düşük olması piramidin tabanının dar olmasına, ölüm oranının düşük olması ortalama yaşam süresini artırdığından, piramidin tavanının geri kalmış ülkelerinkinden daha geniş olmasına neden olmuştur. Bu nedenle gelişmiş ülkelerin nüfus piramidi arı kovanına benzer.
İskandinav ülkeleri (İsveç, Norveç, Finlandiya) ve Batı Avrupa ülkelerinin (İngiltere, Hollanda, Belçika, Lüksemburg, Danimarka vs.) birçoğunun, ABD ve Kanada gibi ülkelerin günümüze yakın dönemdeki nüfus piramitleri bu şekildedir. Bu piramit şekline Dünya’da en güzel örneği İsveç ve İngiltere’nin nüfus piramitleri oluşturur.
Örnek:
Tabanı Gittikçe Daralan Piramit (Doğum Oranı Azalan Ülkelerin Nüfus Piramidi)
Uzun bir süre yüksek doğum oranı görüldükten sonra doğum oranı hızla azalan, ölüm oranının düşük olduğu, gelişmiş ya da hızla gelişen ülkelerin nüfus piramididir. Nüfus piramidinin taban kısmının daralması, doğum oranlarının azaldığını gösterir. Japonya gibi hızlı nüfus artışı sorunu yaşadıktan sonra hızla gelişen ülkelerde bu tür piramitler görülür.
Çan Şeklindeki Piramit (Doğum Oranı Artan Ülkelerin Nüfus Piramidi)
Doğum ve ölüm oranlarının uzun süre düşük olduğu, ancak sonradan doğumların arttığı gelişmiş ülkelerde görülür. Bu piramit; Rusya, Kanada ve ABD gibi gelişmiş ülkelere özgüdür.
Örnek:
Bilgi: Ülkelerin nüfus yapılarında meydana gelen değişmeler, ülkenin nüfus piramidinin şeklinin değişmesine neden olabilir. Örneğin sosyoekonomik koşullarda iyileşmenin olduğu ülkelerde nüfus piramidi, gelişmemiş ülke piramidinden gelişmekte olan ülke piramidine dönüşebilir.
Bilgi: Bir yerdeki nüfusu oluşturan kişiler, yaşları büyükten küçüğe doğru sıralandığında, ortada kalan kişinin yaşına ortanca yaş denir. Nüfusun yarısı bu yaştan küçük, yarısı büyüktür.
