NÜFUS PİRAMİTLERİ

Nüfus piramidi, bir yerin nüfus özelliklerini göstermeye yarayan bir çeşit grafiktir. Bu grafikler o alanın nüfusuyla ilgili kadın-erkek oranı, yaşlara dağılım ve ekonomik özellikler ve tarihsel gelişim hakkında bilgi verir. Nüfus piramitleri beşer yıllık yaş grupları kullanılarak oluşturulur. Yaş gruplarının en genç nüfustan başlayarak yatay kolonlar halinde üst üste gösterildiği piramitlerde, her yaş grubundaki erkek sayısı diyagramın sol kısmında, kadın sayısı da sağ kısmında işaretlenir.

Ülkelerin nüfusları piramidin şekline göre, gelişen (1. ve 2. tip), gerileyen (3. tip), durağan (4. tip) ve orta (5. tip) olmak üzere dörde ayrılır. Bir ülkenin nüfus piramitleri zaman içinde değişiklik gösterilebilir.

1. Piramit Çeşitleri

a. Kenarları İçe Çökük Üçgen Piramit (Geri kalmış Ülke)

Kenarları içe çökük üçgen halindeki birinci piramit yüksek doğum ve ölüm oranlarına sahip ülkelere aittir. Eskiden birçok ülkenin nüfus yapısını gösteren bu piramit tipi, Sanayi Devrimi öncesi İngiltere’si, bugün ise Bangladeş, Somali, Pakistan gibi yüksek doğum ve ölüm oranı olan ülkeler için geçerlidir.

b. İkizkenar Üçgen Piramit (Gelişmekte olan ülke)

İkizkenar üçgen şeklindeki bu tip piramit özellikle 0-5 yaş grubundaki ölüm oranlarının düşmeye başladığı, buna karşılık doğum oranlarının yüksek olduğu ülkelerin tipik piramididir. Bu piramit tipi günümüzde Bolivya, Hindistan ve İran gibi ülkeler için geçerlidir.

c. Asimetrik Şekilli Piramit (Nüfus artış hızı azalan ülke)

Doğurganlık oranında dikkati çeken hızlı bir düşüşün olduğu bu piramit Çin, Bangladeş ve Brezilya gibi ülkelerde görülür. Piramidin tabanındaki daralma doğum oranlarındaki azalmayı gösterir.

d. Arı Kovanı Şekilli Piramit (Gelişmiş ülke)

Arıkovanı (o şeklindeki bu piramit tipi düşük doğum oranları ve düşük ölüm oranları olan ülkeleri gösterir. İsveç, İngiltere, Almanya ve Fransa bu piramit tipiyle gösterilen ülkelere en iyi iki örneklerdir.

e. Çan Şeklindeki Piramit (Nüfusu artan gelişmiş ülke)

Çan şeklindeki piramit oldukça uzun bir süre düşük doğum ve ölüm oranları denendikten sonra doğum oranını artıran bir nüfusu göstermektedir. Bu tür piramit Kanada, ABD, Rusya ve İrlanda gibi gelişmiş ülkelere özgüdür.

2. Demografik Dönüşüm Modeli

Demografik döngü ya da demografik geçiş olarak adlandırılan bu tür nüfus gelişme aşamaları, bazı Avrupa ülkelerinin deneyimlerine dayandırılarak, dört devre halinde ayırt edilmektedir. Bunlar yüksek doğurganlık dönemi, ilk yayılma aşaması, geç yayılma aşaması ve düşük doğurganlı dönemidir.

Çözümlü Test Soruları

1. Aşağıdaki nüfus piramidi türlerinden hangisi yüksek doğum ve ölüm oranlarına sahip ülkelere aittir?
A) Dar tabanlı piramit
B) Geniş tabanlı piramit
C) Çan eğrisi şeklinde piramit
D) Arı kovanı şeklinde piramit

Çözüm:
Geniş tabanlı piramitler, yüksek doğum ve ölüm oranlarının görüldüğü az gelişmiş ülkelerin karakteristik özelliğidir. Doğru cevap B‘dir.

---

2. Bir ülkenin nüfus piramidinde 0-4 yaş grubunun diğer yaş gruplarına göre belirgin şekilde dar olması neyin göstergesidir?
A) Bebek ölümlerinin azaldığını
B) Doğurganlık hızının düştüğünü
C) Ortalama yaşam süresinin kısaldığını
D) Göç alımının arttığını

Çözüm:
0-4 yaş grubunun dar olması, doğurganlık hızının düştüğünü ve nüfus artış hızının azaldığını gösterir. Doğru cevap B‘dir.

---

3. Aşağıdaki ülkelerden hangisinin nüfus piramidi “arı kovanı” şeklindedir?
A) Nijerya
B) Almanya
C) Hindistan
D) Brezilya

Çözüm:
Almanya gibi gelişmiş ülkelerde düşük doğum ve ölüm oranları nedeniyle piramit arı kovanı şeklini alır. Doğru cevap B‘dir.

---

4. Bir nüfus piramidinde 65+ yaş grubunun oranının giderek artması neye işaret eder?
A) Nüfusun yaşlandığına
B) Doğum oranlarının arttığına
C) Bebek ölümlerinin yükseldiğine
D) Göç verdiğine

Çözüm:
65+ yaş grubunun artması, nüfusun yaşlandığını ve yaşlı bağımlılık oranının yükseldiğini gösterir. Doğru cevap A‘dır.

---

5. “Çan eğrisi” şeklindeki nüfus piramidi için hangisi söylenemez?
A) Doğum ve ölüm oranları dengelidir
B) Orta yaş grubu nüfusu belirgindir
C) Genç nüfus oranı yüksektir
D) Sanayileşmiş ülkelerde görülür

Çözüm:
Çan eğrisi piramitte genç nüfus oranı düşük olup, orta ve yaşlı nüfus ön plandadır. Doğru cevap C‘dir.