Tolunuğulları: (868-905)
Tolunoğlu Ahmet tarafından kuruldu. Mısır’da kurulan ilk Türk – İslam devletiydi. Mısır’da Türk kültürünü yaydılar ve Mısır’ı imar ederek zenginleştirdiler. Tolunoğlu Ahmet Camii bu dönemde yapıldı. Abbasiler, Tolunoğullarına son verdi (905).
İhşitler (Akşitler): (935-969)
– Ferganalı bir Türk olan Muhammet bin Toğaç tarafından kuruldu.
– Mısır’da kurulan İkinci Türk devletiydi.
– Suriye’yi almış ve ülke topraklarına katmışlardı.
– Hicaz bölgesine (Mekke, Medine, Taif) hakim olan ilk Türk devletiydi.
– Fatimiler tarafından ortadan kaldırıldı.
UYARI: Tolunoğlları ve Akşitlerin kurucuları ve yöneticileri Türk, halkı Araplardan oluşmaktaydı. Bu durum, bu devletlerin kısa ömürlü olmalarına neden olmuştu.
İslam dünyasının korunmasına yönelik Büyük Selçuklu, Anadolu Selçuklu devletleri dışında, Eyyubi ve Memlük devletlerinin de büyük katkısı olmuştu.
Eyyübiler (1174-1250)
Anadolu’nun Türkleşmesini ve bölgede Türk birliğini tesis etmeyi amaçlayan Türkiye Selçuklu Devleti, bu hedefine ulaşmak için komşu devletlerle bazen dostane bazen de düşmanca ilişkiler içinde bulunmuştu. Buna dair en güzel örneği bir Türk beyliği olan Zengiler’in devamı niteliğindeki Eyyubîler ile olan münasebetlerinde görmekteyiz. Bilindiği gibi adını kurucusu Salâhaddin Yusuf b. Eyyüb’un babası Necmeddin Eyyûb b. Şâdiden alan Eyyübiler 1174-1250 yılları arasında merkezi Mısır olmak üzere Şam (Suriye, Ürdün, Lübnan), el-Cezire (Yukarı Mezopotamya), Diyarbekir ve Kuzey Irak’ta hüküm sürmüş Müslüman bir devlet idi.
En parlak dönemleri Selahattin Eyyubi Dönemi’ydi.
Selahaddin Eyyubi, ilk iş olarak Mısır’daki Fatımi idaresinin son izlerini de ortadan kaldırmıştı. (Fatımiler, Mısır ve Suriye’de birlik ve beraberliği bozuyordu)
1187 yılında, Hıttin Savaşı’nda Haçlıların karşısına çıkan Selahaddin Eyyubi, parlak bir zafer kazanmıştı. Perişan bir vaziyete düşen Haçlıların elindeki bütün kaleler, Kudüs dahil Eyyubilerin eline geçmişti. 89 yıl düşman elinde kalan kutsal şehir Kudüs’ün ele geçirildiği bu zaferle, bütün Müslümanların gönüllerinde taht kuran Selahaddin Eyyübi, büyük bir üne kavuşmuştu.
ÖĞRENELİM: Tarihte çok önemli bir rol oynayan Eyyubiler, Büyük Selçuklu Devleti’nin geleneklerini yeniden kurarken, Şii Fatımi Devleti’ne en büyük darbeyi vurmuş ve İslam Medeniyeti’nin yeniden ihyasına canla başla çalışmışlardı. Haçlılara karşı büyük bir devlet ve güç meydana getirmişler, nitekim geçici bir zaman için de olsa Kudüs’ü ele geçirebilmişlerdi. Eyyubilerin devlet teşkilatının izleri, daha sonra Memlük ve Osmanlı devlet teşkilatında tesirli olmuştu.
Memlükler (1250-1517)
Eyyubi Devleti’ne son veren Aybeg, Mısır’da Memlük Devleti’ni kurmuştu. Memlükler hem Haçlılarla hem de Moğollarla başarılı savaşlar yapmıştı.
Sultan Kutuz Dönemi’nde Moğollar, Ayn – Calut Savaşı’nda mağlup edilerek Mısır, istiladan kurtarılmıştı. 1277’de Sultan Baybars, Moğolları Elbistan’da bir kez daha yenmişti. Haçlı kalıntılarına son veren Memlükler, Moğollar tarafından ortadan kaldırılan Abbasilerdeki Halifeliği Mısır’da yeniden başlatmıştı. Fatih Sultan Mehmet zamanında Memlük Devleti ile Osmanlı Devleti’nin arası açılmıştı. Yavuz Sultan Selim, Memlüklerle 1516 Mercidabık ve 1517 Ridaniye SavaşIarı’nı yaparak bu devlete son vermişti.
NOT: Memlükler Türkçe’yi resmi dil ilan etmişlerdi. Memlüklerde düzenli bir veraset sistemi olmadığı için bazen güçlü ordu komutanları tahta geçmişti. Bu durum onları diğer Türk devletlerinden ayırmıştı.
ÖĞRENELİM
Ayn-ı Calut Muharebesi (1260): 1260 yılında Moğollar ile Memlükler arasında vuku bulmuş savaştı. Savaş öncesinde Moğollar, Bağdat’ı zaptetmiş (1258), Anadolu’da da egemenliklerini sağlamışlardı. İslam topraklarında tek sağlam kale olarak Mısır kalmıştı. Mısır’ın da Moğolların eline geçmesi belki de, İslam medeniyeti için çok vahim bir sonuç doğuracaktı, Ancak, sultan Kutuz önderliğindeki Memlük ordusu, Moğolları bu savaşta yenerek onların Ortadoğu ve Mısır coğrafyasına girmesine engel olmuşlardı. Böylece İslam medeniyeti, Memlüklerin önderliğinde Kahire’de yükselmeye devam etmişti.
