A) DOĞU CEPHESİ
Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra siyasi çalışmalara hız veren Ermeniler, Wilson İlkeleri’nin azınlıklarla ilgili hükmüne, Mondros Ateşkes Antlaşması’nın 24. maddesine ve Sevr Antlaşması’na dayanarak Doğu Anadolu’daki faaliyetlerini artırmışlardır. Hedefledikleri Ermeni Devleti’ni kurma amaçlarına ulaşmak için Doğu Anadolu’da katliamlar başlatmıştır. Bunun üzerine TBMM tarafından Doğu Cephesi Komutanı Kazım Karabekir Paşa, Ermenilere karşı harekâta geçirilmiştir. Bu harekât sırasında Ermenileri yenen Kazım Karabekir Paşa, Kars ve Sarıkamış’ı geri almış ve zor durumda kalan Ermeniler barış önerisinde bulunarak Gümrü Antlaşması’nı imzalamıştır.
Gümrü Barış Antlaşması (3 Aralık 1920)
Bu Antlaşma ile,
- Ermeniler Sevr’den vazgeçerek Misak-ı Milli’yi kabul etmişlerdir.
- Kars, Iğdır ve çevresi TBMM’ye bırakılmıştır.
- Geçmişi temiz Ermenilerin altı ay içinde eski yurtlarına dönmelerine izin verilmiştir.
- Barış şartlarına uymaları halinde TBMM’nin Ermenilere yardımda bulunacağı kararlaştırılmıştır.
Önemi ve Sonuçları:
Gümrü Antlaşması, TBMM’nin uluslararası alanda kazandığı ilk siyasi başarısıdır.
Ermenistan TBMM’yi tanıyan ilk devlet olmuştur.
Doğu Cephesi resmen kapanmıştır.
TBMM’nin gücü ve otoritesi artmıştır.
Sovyet Rusya ile ilişkilerin gelişmesi sağlanmıştır.
B) GÜNEY CEPHESİ
Mondros Ateşkes Antlaşması’nın imzalanmasından sonra güneyde Urfa, Antep ve Maraş İngilizler tarafından işgal edilirken Fransızlar da Adana ve dolaylarını işgal etmişlerdi. İngiltere ve Fransa yeni bir anlaşma yaparak Orta Doğu’yu manda yönetimi ne göre yeniden paylaştılar. Buna göre Irak ve Filistin İngiliz mandasına, Suriye ve Lübnan Fransız mandasına bırakıldı. Bu anlaşma sonucunda İngiltere Maraş, Urfa ve Antep’i Fransa’ya devretti. Bunun üzerine Fransızlar, Ermenilerle iş birliği yaparak Maraş, Urfa ve Antep’i işgal etmişlerdir. Ancak bölge halkının direnişi ile karşılaşan Fransızlar geri çekilmek zorunda kalmışlardır.
Bu direnişler sonucunda;
Sütçü İmam’ın öncülüğünde 11 Şubat 1920’de Maraş,
Milli Aşireti tarafından 11 Nisan 1920’de Urfa, işgalden kurtarılmıştır.
Fransızların Antep’i işgaline karşı yöre halkı 1 Nisan 1920’de ayaklanmıştır. Yaklaşık 8 ay Fransız işgalinde kalan Antep, Sakarya Meydan Muharebesi’nden sonra 20 Ekim 1921’de Fransızlarla imzalanan Ankara Antlaşması’yla işgalden kesin olarak kurtarılmıştır.
C) BATI CEPHESİ
Bu cephede İtilaf Devletleri’nin yönlendirdiği ve desteklediği Yunanlarla mücadele edilmiştir.
Çerkez Ethem İsyanı (27 Aralık 1920):
Bandırma’da çiftlik sahibi Çerkez asıllı Ali adında bir Türkmen’in oğludur. Askerlik görevindeyken erlikten başçavuşluğa terfi etmiş, Balkan Savaşları’na subay vekili olarak katılmış, Ulusal Kurtuluş Savaşı’nın Kuvayi Seyyare komutanlığına kadar yükselmiştir.
Ahmet Anzavur, Düzce ve Yozgat ayaklanmalarını bastırarak ön plana çıkan Çerkez Ethem;
– halkı haraca bağlamış
– cephe komutanın söz nü dinlememiş,
– kardeşleri Reşit ve Tevfik ile beraber kendisini ulusal hareketin üstünde görerek isyan etmiştir.
Batı Cephesi Komutanı İsmet Bey 27 Aralık 1920’de Çerkez Ethem’in üzerine yürümüş ve 5 Ocak 1921’de ayaklanmayı bastırmıştır. Çerkez Ethem ile kardeşleri (Reşat ve Tevfik) ise Yunan tarafına kaçmışlardır. Bir müddet Yunanistan’da kalan Çerkez Ethem Cumhuriyetin ilanından sonra affedilmiş ve yurda dönmesine izin verilmiştir (1938). Ancak kendisi önce Suriye’ye daha sonra Amman’a yerleşmiş ve 1949’da burada hayatını kaybetmiştir.
