Kültür
Belirli bir toplumda yaşayan insanların kendine has, onların yaşam tarzı hâline gelen değerlerin bütününe kültür denir. Kısacası kültür, bir toplumun yaşam tarzıdır. Kültür, bir toplumun sadece sanat ve edebiyat gibi özelliklerini değil yemeklerini, giyim kuşamını, dil ve geleneklerinin tamamını kapsar. Kültür, durağan bir yapıda değildir. Dinamik ve değişen bir yapıda olup devraldığı kültürü geliştirerek gelecek nesillere aktarır. Bir kültürün doğduğu yere yani kaynak alanına kültür ocağı denir. Örneğin Türk kültürünün kültür ocağı Orta Asya’dır.
Kültürün genel özellikleri şunlardır:
- Bütünleştirici ve toplumsaldır.
- Değişebilir (dinamik) ve süreklidir.
- Öğrenilebilir ve aktarılabilirdir.
- Kültürü meydana getiren unsurlar maddi (somut) ve manevi (soyut) unsurlar olmak üzere ikiye ayrılır.
Maddi (Somut) Unsurlar
- Coğrafi konum
- İklim özellikleri ve yer şekilleri
- Su ve toprak özellikleri
- Simgesel değerler (el sanatları, giyim – kuşam, yapılar gibi)
Manevi (Soyut) Unsurlar
- Dil, din ve inançlar
- Gelenek ve görenekler
- Ahlâk kuralları
- Hukuk kuralları
- Siyasal örgütlenme
- Düşünce yapısı
- Komşu kültürler
Kültürü oluşturan maddi unsurlardan en önemlisi coğrafi konumdur. Bir kültürün doğduğu coğrafi konumu kültürün birçok unsurunu etkiler. İklim özelliklerinin farklı olması kültürlerin de farklı olmasını etkilemiştir. Örneğin Rusya, Norveç gibi ülkelerde iklim koşullarının soğuk olmasından dolayı bu ülkelerde kürklü ve kalın kıyafetler kültürün vazgeçilmez bir parçası hâline gelirken sıcak iklim bölgelerinde yer alan Arap ülkelerinin kıyafetleri incedir. İklim aynı zamanda mesken tiplerini, tarım ürünlerini, su ve toprak özelliklerini de etkilediğinden kültürün önemli bir maddi unsuru olarak karşımıza çıkmaktadır. Kısacası bir toplumun yaşadığı coğrafi konumu iklim özelliklerini, iklim özellikleri ise su, toprak ve giyim – kuşam gibi simgesel değerler gibi özellikleri etkiler. Kültürü oluşturan manevi unsurlardan dil, temel iletişim aracıdır. Din ve inançlar değer sisteminin en önemli ögeleridir. Ahlâk ve hukuk kuralları ise toplumun bir arada yaşamasını kolaylaştırır. Gelenek ve görenekler toplumun davranış ve düşünce yapısını şekillendirerek toplumun birlik olma duygusunu pekiştirir. Komşu kültürlerden etkilenme veya onları etkileme gibi durumlar da kültürün önemli unsurlarıdır.
Dünyadaki Başlıca Kültür Bölgeleri
Dünya üzerindeki kültür bölgelerini belirlemek oldukça zordur. Farklı ölçütlere göre oluşturulan bölgelerin en yaygın olanı ırk, dil ve din ölçütlerine göre yapılan sınıflandırmadır.
Bu sınıflandırmaya göre;
- Kuzey Amerika ve Kuzey, Orta, Batı Avrupa ile Güney Avrupa -› Avrupa – Angloamerika kültür bölgelerinde,
- Orta ve Güney Amerika -› Latin Amerika kültür bölgesinde,
- Orta ve Güney Afrika -› Sahra Altı Afrika kültür bölgesinde,
- Kuzey Afrika ve Orta Doğu -› Arap -İslam kültür bölgesinde,
- Doğu Avrupa ve Rusya –› Slav – Rus kültür bölgesinde,
- Doğu Asya -› Şark – Çin kültür bölgesinde
- Güney ve Güneydoğu Asya -› Şark – Hint kültür bölgesinde,
- Avustralya ve Papua Yeni Gine -› Pasifik kültür bölgesinde,
- Orta Asya ve Anadolu -› Türk kültür bölgesinde yer alır.
Avrupa – Angloamerika Kültür Bölgeleri
- Avrupa – Angloamerika kültür bölgeleri, kapladığı alan bakımından kültür bölgeleri içinde en büyük olanıdır. Orta Çağ’da yalnızca Avrupa’yı kaplarken sonrasında Kuzey Amerika’da da etkili olmuştur.
- Kaynağı Avrupa olan Avrupa – Angloamerika kültür bölgeleri Güney Amerika ve Avustralya – Yeni Zelanda ile kültürel benzerlikler gösterir.
- Nüfusta ağırlıklı olarak Hristiyanlığın Katolik ve Protestan mezhepleri inancı hâkim olup konuşulan dil ailesi Hint – Avrupa (Ari) dilleridir.
- Demokratik Devrim ve Sanayi Devrimi’nin başladığı kültür bölgesidir.
- Sahip olduğu askeri güç, siyasi, ekonomik gücüyle bu kültür bölgeleri küresel bir etkiye sahip olmuştur.
Latin Amerika Kültür Bölgeleri
- Meksika, Orta ve Güney Amerika’yı içine alan Latin Amerika kültür bölgesi İspanyol ve Portekizlilerin etkisiyle oluşmuştur.
- Konuşulan diller arasında yerlilerin dışında genel olarak İspanyolca ve Portekizce bulunur.
- Hâkim inanç, Hristiyanlık dininin Katolik mezhebidir.
Sahra Altı Afrika Kültür Bölgesi
- Batı, Doğu, Orta ve Güney Afrika’yı içine alan Sahra Altı Afrika kültür bölgesinin sahip olduğu fiziki şartlar (dağlar, bataklıklar, çöller, ormanlar) nedeniyle uzun süre izole kalmayı sağlamıştır.
- Kültür bölgesinin batısındaki en büyük ülke Nijerya’dır. Bölgede çoğunlukla Nil – Sahra dilleri konuşulmakla birlikte hâkim olan din İslâmiyettir.
- Kültür bölgesinin doğusundaki en büyük ülke Etiyopya’dır. Bu bölgede genel olarak Hami- Sami dilleri konuşulmaktadır. Bu bölgede yaşayan nüfusun yarıdan fazlası İslâmiyet inancına sahiptir.
- Kültür bölgesinin orta kesimlerindeki en büyük ülke Demokratik Kongo Cumhuriyeti’dir. Bu bölgede genel olarak Nijer – Kongo dilleri konuşulmakta olup Hristiyanlık inancı hâkimdir.
- Kültür bölgesinin güneyindeki en büyük ülke ise Güney Afrika Cumhuriyeti’dir. Bu bölgede de genel olarak Nijer – Kongo dilleri konuşulmakta olup Hristiyanlık inancı hâkimdir.
Arap – İslâm Kültür Bölgesi
- Arap -İslâm kültür bölgesinin kaynağı Orta Doğu olup Kuzey Afrika ve Güneybatı Asya’da etkilidir.
- Nüfusun büyük bölümünde İslâm inancı hâkimdir. Genel olarak Sami – Arap dilleri konuşulmaktadır. Doğu kesimlerde yer alan İran (Fars) alt kültür bölgesinde ise Hint-Avrupa dil grubunda yer alan Farsça (Persçe) konuşulmaktadır.
- Arap -İslâm kültür bölgesi üç ilahi din olan Müslümanlık, Hristiyanlık ve Yahudilik dinlerinin doğduğu kültür bölgesidir.
Slav – Rus Kültür Bölgesi
- Asya Kıtası’nın kuzeyi ve Doğu Avrupa’yı içine alan Slav – Rus kültür bölgesi Rusya, Ukrayna, Belarus, Moldova, Gürcistan, Ermenistan, Romanya, Sırbistan, Arnavutluk, Bulgaristan ve Yunanistan ülkelerinden oluşur.
- Slav – Rus kültür bölgesinde genel olarak Hint – Avrupa (Ari) dil grubuna ait Slav dilleri konuşulmaktadır.
- Nüfusun büyük bölümünde Hristiyanlığın Ortodoks mezhebi inancı hâkimdir.
Şark – Çin Kültür Bölgesi
- Uzak Doğu Asya’daki Çin, Japonya, Kuzey Kore ve Güney Kore gibi ülkelerden oluşur.
- Dünya nüfusunun büyük bir kısmını barındıran Şark – Çin kültür bölgesinde Altay dilleri ve Çin – Tibet dilleri konuşulmaktadır.
- Nüfusun genelinde yerel dinler ve Budizm inancı hâkimdir.
Şark – Hint Kültür Bölgesi
- Güney ve Güneydoğu Asya’da yer alan Hindistan, Sri Lanka, Nepal, Bangladeş, Afganistan ve Pakistan gibi ülkelerden oluşur.
- Bölgede çoğunlukla Hint -Avrupa (Ari) dilleri, Afganistan ve Pakistan’ın batısında İran dilleri konuşulmaktadır.
- Nüfusun yarıdan fazlası Hindu inancına sahip iken İslâm inancının da yoğunlukta olduğu bir kültür bölgesidir.
Pasifik Kültür Bölgesi
- Avustralya, Yeni Zelanda ve pasifik çevresindeki adaları içine alır.
- Avrupa Kıtası’ndan fiziki olarak uzak olmasına rağmen İngiliz kültürüne benzerlik göstermektedir.
- Pasifik kültür bölgesinde konuşulan dil İngilizce olup hâkim din Hristiyanlıktır.
- Bölgenin yerlileri olan yerli Avustralyalılar (Aborjinler) ve Yeni Zelanda’nın yerlileri olan Maoriler, İngilizlerle mücadeleye girmiş ve yenilerek bölgede azınlık durumuna düşmüşlerdir.
Bilgi: Büyük kültür bölgeleri kendi içerisinde alt kültür bölgelerine ayrılır. Örneğin genel özellikleri belirtilen Latin Amerika kültür bölgesinin içerisinde Brezilya, Orta Amerika, Meksika ve Karayip Adaları gibi birçok kültür bölgesi belirlenebilir.
