KÖK TÜRKLER
BİRİNCİ KÖK TÜRK DEVLETİ (552 – 659)
Asya Hun Devleti yıkıldıktan sonra önce Çin sonra Avarların hakimiyeti altına giren buradaki Türkler, 552’de Avarlara karşı isyan ederek, Bumin Kağan liderliğinde, Türk ismini taşıyan İlk Türk devleti olan Köktürk Devleti’ni kurmuşlardır. Ötüken’i kendine merkez yapan Köktürkler, ülke sınırlarının kısa sürede genişlemesi üzerine ülkeyi doğu ve batı olmak üzere ikiye ayırmışlardır. Bumin Kağan büyük kağan olarak doğuyu idare ederken, batıya da kardeşi İstemi Yabgu’yu göndermiştir. İstemi Yabgu devletin batı sınırlarını Hazar Gölü ve İran’a kadar genişleterek İpek Yolu’nu ele geçirmiştir. İran’da bulunan Sasaniler ve Anadolu’da bulunan Bizanslılar ile diplomatik ilişkiler kurmuştur. Kök Türkler en parlak dönemlerini Mukan Kağan zamanında yaşamışlardır. Mukan Kağan ve İstemi Yabgu’nun ölümünden sonra onların yerine geçenler arasında anlaşmazlıklar çıkmıştır. Gittikçe büyüyen anlaşmazlıkları Çinliler de kışkırtınca İşbara Kağan zamanında 582 yılında ülke Doğu Köktürkler ve Batı Köktürkler olmak üzere ikiye ayrılmış ve zamanla Çin baskıları sonucu her iki Türk devleti de yıkılmıştır.
İKİNCİ KÖK TÜRK (Kutluk) DEVLETİ (682 – 745)
Çinliler Kürşat İsyanı’nı kanlı bir şekilde bastırmışlardır. Ancak bağımsızlık mücadelesinden vazgeçmeyen Türkler, Kutluk Kağan öncülüğünde Çinlileri yenerek Ötüken’e hakim olmuşlardır. Kutluk Kağan veziri Tonyukuk ile birlikte İkinci Köktürk Devleti’ni kurmuştur. Bu devlete kurucusundan dolayı Kutluk Devleti denmiştir. Türk tarihinde ilk Türkçe yazılı kaynaklar olan Orhun Abideleri’ni yazan Kutluk Devleti, en parlak dönemini Bilge Kağan ve kardeşi Kültiğin zamanında yaşamıştır. Bu dönemde Türk boyları egemenlik altına alınarak Çin vergiye bağlanmıştır. Ancak
önce Vezir Tonyukuk, ardından Kültiğin ve daha sonra 734’te Bilge Kağan’ın ölmesiyle devlet iyice zayıflamıştır. 744’te ise Uygur, Karluk ve Basmiller tarafından Köktürk Devleti yıkılmıştır.
