Ek Fiil Eksikliği
Yüklemi m soylu olan cümlelerde ortak olmayan ek fiilin ortak kullanılmasıdır.
“Yoksul görünümlü biriydi bu. Boyu kısa, bedeni de pek biçimli değildi.” “Biçimli değildi” sözündeki “değildi” sözcüğü “kısa” sözcüğü için ortak kullanılmış ancak “kısa değildi” ifadesi anlatım bozukluğuna yol açar. Bu nedenle “kısa” sözcüğüne ek fiilin olumlusu olan “-idi” eklenmelidir.
Kip ve Kişi Uyumsuzluğu
Kip ve kişi uyuşmazlığı aynı zamanda ek fiil eksikliğidir.
“Sabahları erken kalkar, kahvaltısını yapar, güzel havada yürüyordu.” cümlesindeki yüklemlerde zaman bakımından uyumsuzluk vardır; ilk iki yüklemde geniş zaman, üçüncü yüklemde şimdiki zamanın hikâyesi vardır, üçüncü yüklemin yüklemi geniş zamanın hikâyesi olmalıdır.
Örnek: Şiirimi bu ünlü edebiyat dergisinde görünce sevinçten soluğum kesilmiş, ilk kez bu kadar çok heyecanlanmıştım.
Bu cümledeki anlatım bozukluğunun nedeni aşağıdakilerden hangisidir?
A) Çatı uyuşmazlığı
B) Gereksiz ilgeç kullanımı
C) Kip ve kişi uyuşmazlığı
D) Özne eksikliği
E) Tamlama yanlışlığı
Çözüm: “Heyecanlanmıştım” sözcüğündeki “-tım”, “kesilmiş” sözcüğü için ortak kullanılmış; ancak uyumsuzluk ortaya çıkmaktadır. “Kesilmiş” sözcüğüne ”-ti” eki eklenmelidir, yani “kesilmişti” biçimine getirilmelidir. Cevap C seçeneğidir.
Aşağıda verilen cümlelerde ek fiili kullanılmayan sözcüğün doğrusu cümle sonunda yazılmıştır.
Çorba çok lezzetli fakat sıcak değildi. Lezzetliydi
Sınavda Ali başarılı, Ayşe başarılı değilmiş. Başarılıymış
Şairin dili halk dili ancak sıradan bir dil değildi. Diliydi
Kardeşim çok bilgili ama tecrübeli değildir. Bilgilidir
Yetenekli bir insan fakat şansı pek açık değildi. İnsandı
