DÜNYA’DA ULAŞIM VE ULAŞIM SİSTEMLERİ (KARA YOLU, DEMİR YOLU, HAVAYOLU, BORU HATLARI)
Küresel Ulaşım Hatları
İlk çağlarda insanlar hayvan sırtında, tekerleğin icadından sonra ise eski tip arabalarla ve kervanlarla kara yolu üzerinden ticaret yapmaktaydı. Daha sonra denizcilikteki gelişmeler, yelkenli gemiler, pusulanın keşfi ile deniz ticareti gelişti. Yeni yollar keşfedildi. Kıtaların keşfinden sonra en büyük sıçrama Sanayi Devrimi ile ulaşım alanında da kendini gösterdi. Buharlı gemiler, buharlı trenler ve sonrası taşımacılıkta büyük bir devrim, otomobilin icadı, dıştan ve içten yanmalı motorlar ve kara yolu ticaretinde büyük sıçrama. Son yüzyılda hava yollarındaki gelişmelerle ulaşım ve iletişim zirveye ulaştı. Artık bir ulaşım hattının farklı avantajları ve dezavantajları bulunuyor.
Sanayi Devrimi’yle birlikte yük ve yolcu taşımacılığında en yoğun kullanılan demir yolları oldu. 1990’lı yıllarda sanayinin yaygınlaşması sonucu ulaşımda demir yollarının tekeli (ağırlığı) kırılarak kara yolu ulaşım ve ticareti hızla artmıştır. Günümüzde ise kıtalar arasında yolcu taşımada hava yolları, ağır yüklerin kıtalar arasında taşınmasında deniz yolları ön plana çıkmıştır.
Şimdi ise küresel ulaşımın dört unsuru olan deniz, hava, kara, boru ve demir yolu ulaşımını yakından inceleyelim olur mu?
1. Kara Yolu Ulaşımı
Dünya’nın en eski ulaşım şeklidir. İlk yollar Lidya Dönemi’nde Kral Yolu (Ege’de Sard antik kentine kadar ulaşıyordu.) ile başladı. Tekerleğin icadı ara ulaşımında hayvan gücüyle yük taşımaya yeni boyut
kazandırdı. Roma yolları Orta Çağ’daki “İpek Yolu” önemli kara yollarının örnekleridir. Sanayi Devrimi ile hızla gelişen deniz yolları ve sonrasında demir yollarının gelişmesi kara yollarını önemli oranda etkiledi. Ancak otomobilin icadı ile kara yolları tekrar önem kazandı. Özellikle yolcu taşımacılığında liderliği kaptı.
Günümüzde insanlar en çok kara yollarını kullanıyor. Kara yollarının uzunluğu, kalitesi, kilometre kareye düşen kara yolu uzunluğu ülkelerin gelişmişlik düzeylerini belirlemede ölçü olarak kullanılıyor. Şimdi kara yollarının genel özelliklerini avantajlarını ve dezavantajlarını maddeler hâlinde görelim.
- Kara yolu tek seferde az yük ve yolcu taşıdığından demir yolu ve deniz yoluna göre pahalıdır.
- Yol yapım masraflarının ve bakımlarının fazla olması ile dezavantajlıdır.
- Tek bir hatta bağlı olmadığından demir yolu ulaşımına göre avantajlıdır. En yaygın ulaşım şeklidir.
- Deniz ve demir yollarını bağladığı için önemlidir.
- ABD yol uzunluğunda ilk sırada iken km2‘ye düşen yol uzunluğunda Japonya ilk sıradadır. Ayrıca Batı Avrupa ve Orta Avrupa (Fransa, İngiltere, Almanya)’da yoğunluk fazladır.
- Güney Asya’da Çin, Pakistan’ın doğusu, Güney Hindistan yoğun kara yolu hattına sahiptir.
- Asya’da önemli kavşak noktası Asya ile Avrupa’dan gelen yolların düğümlendiği yer Türkiye’dir.
- Güney Amerika’da Amazon Havzası ve And Dağları’nın yüksek yerleri hariç kara yolu gelişme göstermiştir.
2. Demir Yolu Ulaşımı
Lokomotifin hareketi (S. Trewitch ile başladı) taş kömürünün kullanımıyla yani buhar gücü sayesinde demir yolu ulaşımını başlattı. İlk olarak İngiltere’de 1830 yılında başlayan bu ulaşım zamanla hızla gelişti. 1900’lü yılların başında hem yolcu hem de yük taşımacılığında altın çağını yaşadı. 1950’Ierden sonra kara yolları ve hava yollarının gelişmesiyle yolcu taşımacılığındaki önemini büyük ölçüde kaybetti. Kıta Avrupası ve ABD’de demir yollarının hızla yaygınlaşması özellikle ağır yüklerin taşımasındaki rolü kömür, demir — çelik bölgelerinin yani sanayi bölgelerinin faaliyetlerini arttırdı. Kara yollarına göre daha ağır yüklerin daha ucuza taşınması avantajını ortaya çıkardı. İlk demir yolları daha çok maden bölgeleri ile önemli limanları bağlıyordu. Bu sayede sanayi bölgelerinde ham madde taşıması kolaylaşmıştı. Günümüzde hız ve konforu arttı. Hızlı trenler yolcu taşımacılığında önem taşımakla birlikte deniz yollarının gelişmesi ve bir taşımada deniz yoluna göre daha pahalı olması kıtalar arasındaki ticarette demir yollarının değerini azalttı.
Dünya’da Demir Yollarının Yoğun Olduğu Bölgeler
- Avrupa Kıtası, Batı ve Kuzeybatı Avrupa
- Kuzey Amerika’da ABD ve Güney Kanada
- Güney Amerika’da Arjantin’in kuzeyi
- Avustralya’nın güney ve doğu kıyı bölgeleri
- Japonya, Hindistan, Çin’in doğusu, Rusya’nın batısı (Asya’da)
- Güney Afrika Cumhuriyeti, Fas, Cezayir, Tunus kıyı bölgeleri
3. Hava Yolu Ulaşımı
Ulaşım sistemleri içinde yeni olan hava yolları özellikle II. Dünya Savaşı’ndan sonra gelişti. 1900’Iü yılların başından o vakte kadar daha çok askeri amaçlı kullanıldı. Tüm taşıma sistemleri içinde en hızlı olanı hava yoludur. Ancak taşıma maliyeti en yüksek olandır. Bu nedenle daha çok yükte hafif olup değeri yüksek ürünler hava yolu ile taşınmaktadır. En fazla da insan taşınır.
Hava Yolu Taşımacılığının Özellikleri Nelerdir?
- Hava yolunun tercih edilmesinde hızlı olması, zaman tasarrufu yanında kaza riskinin daha düşük olması etkilidir.
- Hava yolu taşıma maliyeti en yüksek olan ulaşımdır. Bu nedenle yükte hafif, değeri fazla ürünler taşınır. Daha çok yolcu taşımacılığı için kullanılır.
- Kıymetli evrak, posta, hediyelik eşya, değerli taş ve ziynet eşyaları, özel dokumalar, çiçek ve özel kargo ürünleri hava yolu ile taşınır.
- Hava yolu taşımacılığı gelişmiş ülkelerde daha yaygındır. En yoğun bölgeler Batı Avrupa, ABD’nin doğusu – batısı, Japonya’dır.
İstanbul’da 3. Hava Limanı
İstanbul’un Yeni Havalimanı: Dünyanın en büyük havalimanı projesi…
İstanbul Yeni Havalimanı Projesi; İstanbul’un Avrupa yakasında Yeniköy ve Akpınar yerleşimleri arasında Karadeniz sahil şeridinde yer alan yaklaşık 76,5 milyon m2 büyüklüğündeki alana yapılmaktadır. Söz konusu projenin Yap – İşlet – Devret modeli ile 03.05.2013 tarihinde ihâlesi gerçekleştirilmiştir.
İstanbul Yeni Havalimanı Projesi toplam 4 etapta gerçekleştirilecek olup, tüm etaplar tamamlandığında;
Toplam 1,3 milyon m2 kapalı alanlı yıllık yolcu kapasitesi 150 milyon olan yolcu köprülü ve aralarındaki ulaşım raylı sistem bağlantısı ile sağlanacak olan terminal binaları,
- 6 adet pist,
- Paralel taksi yolları,
- Yaklaşık 6,5 milyon m2 büyüklüğünde apron,
- VIP, kargo ve genel havacılık terminalleri,
- Devlet konukevi,
- Yeterli kapasiteye sahip açık ve kapalı otoparklar,
- Teknik blok ve kuleler,
- İtfaiye, garaj binaları, kuvvet santralleri, arıtma ve çöp toplama tesisleri gibi tüm havalimanı destek binaları,
- Hastane, otel, ibadethaneler, müze, konferans ve sergi salonları vb.
gibi modern bir havalimanında olması gereken tüm tesisleri içerecek, havacılık sektörünün tüm konforuna sahip, dünyanın en büyük havalimanı İstanbul’da hizmete girmiş olacaktır. Havalimanı projesi; kendi enerjisini üreten, çevreci, doğa dostu, engelsiz ve yeşil havalimanı olarak gerçekleştirilmektedir.
4. Boru Hatları
Boru hatları kullanılarak dünyanın farklı ülkelerine taşınan petrol ve doğal gaz, ulaştırıldığı ülkelerden de yine farklı yakın yerlere boru hatları kullanılarak taşınabilmektedir. Buna örnek olarak, dünya petrol rezervlerinin yaklaşık % 25’ini (260 milyar varil), doğal gaz rezervlerinin ise % 11 – 12’sini (16 – 19 trilyon m3) barındıran Hazar Bölgesi verilebilir. Hazar Bölgesi petrol ve doğal gazının dünyanın farklı yerlerine taşınmasını sağlayan boru hatlarını sıralarsak:
- Atirav (Rusya) – Şamara (Rusya) Boru Hattı
- Tengiz (Kazakistan) — Novorossik (Rusya) Petrol Boru Hattı
- Bakü – Tiflis – Erzurum -Ankara Doğal Gaz Boru Hattı
- Kazakistan – Türkmenistan – İran – Petrol Boru Hattı
- Kazakistan – Çin Petrol Boru Hattı
- Nabucco Doğal Gaz Boru Hattı (Yapımı askıya alındı. Yerine TANAP uygulandı.)
- Bakü – Tiflis – Ceyhan Boru Hattı (Azerbaycan – Gürcistan – Türkiye)
Ülkemizin stratejik konumu da düşünüldüğünde, boru hatlarının kesişen noktasında bulunduğu görülecektir. Bu da Türkiye’yi bir enerji koridoru hâline getirmiştir.
Türkiye’yi Enerji Koridoru Yapacak Projeler
1. Doğu – Batı Enerji Koridoru
a. Hazar – Türkiye – Avrupa Doğalgaz Boru Hattı: Bakü – Tiflis – Erzurum – Yunanistan İtalya hattı ve Bakü – Tiflis – Erzurum – Bulgaristan – Romanya – Macaristan —Avusturya -Almanya hattı ile doğal gaz Türkiye’den geçip Orta Avrupa pazarlarına ulaştırılmak istenmektedir. Nabucco Projesi adı ile de bilinen bu hatla ilgili çalışmalar sürmektedir.
b. Bakü – Tiflis – Ceyhan Petrol Boru Hattı: Bakü – Tihis – Ceyhan boru hattıyla Azerbaycan petrolü dünya pazarlarına taşınmaktadır.
c. Bakü – Tiflis – Erzurum Doğal Gaz Boru Hattı (Şah Deniz Projesi): Bu boru hattıyla Hazar kaynaklı doğal gazın Türkiye’de önce Erzurum sonra Ankara oradan da Avrupa’ya taşınması planlanmaktadır.
d. Aktav – Bakü – s Ceyhan Petrol Boru Hattı: Bu boru hattıyla Kazak petrolü doğrudan Akdeniz’e ulaşacaktır.
2. Kuzey – Güney – Batı Enerji Koridoru
a. Kerkük -Yumurtalık Petrol Boru Hattı: İki paralel hattan oluşan bu hat 1976 yılından beri belirli dönemlerde kesintiye uğrasa da kullanılmaktadır. Tam kapasite ile çalışması amaçlanan bu hat, Irak petrollerini Türkiye’ye ulaştırarak buradan dünya pazarlarına taşınmasını sağlamaktadır.
b. Iran – Türkiye ve Almanya Doğal Gaz Boru Hattı: Bu boru hattıyla Iran doğal gazı Türkiye üzerinden Almanya’ya buradan da bazı Avrupa ülkelerine ulaştırılacaktır.
c. Rusya – Ukrayna – Romanya – Bulgaristan Doğal Gaz Boru Hattı: Bu boru hattıyla Rusya doğal gazının Ukrayna, Romanya, Bulgaristan üzerinden Balkanlar bölgesi ve Doğu Avrupa’ya ulaşması amaçlanmaktadır.
d. Mısır – Irak – Suriye – Türkiye – Avrupa Doğal Gaz Boru Hattı: Bu hatla Irak — Suriye ve Mısır doğal gazı Türkiye üzerinden Avrupa’ya ulaştırılacaktır.
e. Türkmenistan – Türkiye -Almanya – Doğal Gaz Boru Hattı: Bakü – Ceyhan Petrol boru hattına paralellik gösteren bu hatla Türkmenistan doğal gazının Türkiye üzerinden Avrupa’ya ulaşması amaçlanıyor.
f. Katar – Türkiye -Avrupa Doğal Gaz Boru Hattı: Bu hatla Katar doğal gazı Türkiye üzerinden Avrupa’ya ulaştırılacaktır.
