CÜMLEDE ANLAM

Bir duyguyu, düşünceyi veya iletiyi tam olarak ileten, tamamlanmaya ihtiyacı olmayan yargılara cümle denir.

Cümleler, taşıdıkları anlam ve duygular bakımından çeşitli özellikler taşırlar:

1. Neden-Sonuç (Gerekçe) Anlamlı Cümleler:

Bir yargının nedeninin, sebebinin, gerekçesinin söylendiği cümlelerdir.

Bir cümle içinde neden — sonuç anlamı bulunabileceği gibi cümleler arasında da neden — sonuç anlamı ilişkisi bulunabilir.

En sevdiği kalemini nereye koyduğunu hatırlayamadı. Bu yüzden evin her yerini aramak istiyordu.

Yukarıda altı çizilen bölüm birinci cümledeki yargının gerekçesidir.

2. Amaç-Sonuç Anlamlı Cümleler:

Yargının hangi amaca bağlı olarak gerçekleştiğini söyleyen cümlelerdir.

Neden — sonuç ve amaç — sonuç cümleleri genellikle birbirine karıştırılır. Bu iki anlam arasındaki en belirgin fark, amaç cümlelerinde amaca ulaşılıp ulaşılmadığının belli olmamasıdır. Neden — sonuç cümlelerinde ise neden ve sonucun gerçekleştiği bellidir.

Otobüse binmek için durakta bekliyoruz. (Otobüse binip binilmediği belli değildir: Bu yüzden bir amaç — sonuç cümlesidir.)

Derse geç kaldığı için öğretmeninden özür diledi. (Derse geç kalındığı bellidir. Bu yüzden bir neden — sonuç cümlesidir.)

3. Koşul (Şart) Anlamlı Cümleler:

Yargının gerçekleşmesinin bir koşula bağlı olduğunu anlatan cümlelerdir.

“Ödev/erini düzenli olarak yaparsan çok başarılı olursun.” cümlesinde “başarılı olmanın” koşulu ”ödevleri düzenli yapmak” olarak gösterilmiştir.

Örnek: Aşağıdaki cümlelerden hangisinde neden — sonuç anlamı vardır?

A) Arkadaşlarını gördüğü için yanlarına gitti.
B) Kapıyı kapatmak için ayağa kalktı.
C) Kardeşine hediye almak üzere kitapçıya uğradı.
D) Düzenli okursanız başarılı olursunuz.

çözüm:
B ve C seçeneklerinde amaç — sonuç, D seçeneğinde ise koşul anlamı vardır. Cevap A seçeneğidir.

4. Karşılaştırma Cümleleri:

Birden fazla varlık, kavram ya da durumun herhangi bir açıdan karşılaştırıldığı cümlelerdir. Karşılaştırmada benzerlik, farklılık, üstünlük gibi değişik
durumlar ifade edilebilir.

Yüksek bölgeler alçak bölgelere göre daha soğuktur.
Tiyatro da sinema kadar etkili bir sanat dalıdır.

Romanda olaylar daha detaylı anlatılırken öyküde biraz daha kısa anlatılır.

Karşılaştırma cümlelerinde her zaman karşılaştırılan varlıkların ya da durumların her ikisi de söylenmeyebilir.

Ekibimizin en uzun boylu oyuncusu sensin.
Çocukken en çok mendil kapmaca oyununu oynardık.

5. Öznel ve Nesnel Yargılı Cümleler:

Öznel cümleler; söyleyenin kendi düşüncesini, duygusunu veya beğenisini içeren cümlelerdir. Doğruluğu ya da yanlışlığı kişiden kişiye değiştiği
için kanıtlanamaz.

Ona en çok yakışan renk sarıydı.
Bolca kitap okuyan insan her zaman mutlu olur.

Nesnel cümleler; söyleyenin duygu veya düşüncesini içermeyen, doğruluğu ya da yanlışlığı kişiden kişiye değişiklik göstermeyen cümlelerdir. Nesnel yargılar araştırma sonucu ulaşılabilecek, herkesçe kabul görmüş, kanıtlanabilir yargılardır.

Yazarın bu eseri altı bölümden oluşuyor
Türkiye’nin nüfus bakımından en büyük kenti İstanbul’dur.

Şair bu şiirinde bir ağacın dilinden duyguları anlatmıştır

6. Eş ve Yakın Anlamlı Cümleler:

Farklı sözcükleri ve söz dizimlerini kullanarak birbirine yakın yargıları anlatan cümlelerdir. Farklı sözcüklerle yapılmış olsalar da cümleler birbirine yakın anlamları taşırlar.

Aşağıdaki iki cümleyi okuyunuz:

1. Uzun zamandır üzerinde çalıştığı romanını bitirdiğinde içini doyumsuz bir rahatlık doldurmuştu.

2. İçindeki bu tadına doyulmaz rahatlığın nedeni, yıllardır yazmaya çalıştığı romanını nihayet tamamlamasıydı.

Her iki cümlede de ”uzun bir zamandır yazılmakta olan romanın tamamlanmasıyla duyulan rahatlı ” dile getirilmektedir. Cümleler farklı sözcük ve söz dizimleriyle kurulmuş olsalar da iletmek istedikleri yargılar birbirine çok yakındır. Aşağıdaki cümleler de yakın anlamlı yargılardır:

Sanatçıların özgünlüklerini kaybetmelerinde yaşlarının ilerlemesinin önemli bir etkisi vardır.
Yaşları ilerleyen sanatçılar bir süre sonra birbirinin tekrarı olan eserler vermeye başlarlar.

7. Karşıt (Zıt) Anlamlı Cümleler:

Anlamca birbirine zıt olan, birbiriyle çelişen cümlelerdir.

Aşağıdaki cümlelerde birbirine karşıt yargılar dile getirilmektedir:

Sanatçı, hayatı olduğu gibi değil, kendi bakış açısıyla verir.
Gerçek sanatçılar, yaşamdaki olayları hiç değiştirmeden eserlerine alan kişilerdir

8. Cümle Tamamlama:

Cümlede boş bırakılan bölümün cümlenin anlam bütünlüğüne göre tamamlanması gerekir. Bu yüzden cümle tamamlanırken cümledeki anlam bütünlüğü göz önünde bulundurulmalıdır.

Örnek: “Sessizliği her zaman sevmişimdir eserlerimi oluştururken kendimle baş başa kalabileceğim yerlerde olmayı seçtim.” cümlesinde boş bırakılan yere aşağıdaki ifadelerden hangisi getirilmelidir?

A) bu yüzden  B) hâlbuki   C) aksine   D) oysa

çözüm:
Cümlenin anlam bütünlüğüne bakıldığında boş bırakılan yere A seçeneğindeki ifadenin getirilmesi uygun olacaktır.

9. Cümle Oluşturma:

Karışık ögelerden anlamlı ve kurallı bir cümle oluşturulması istendiğinde öncelikle cümlenin yüklemi sona yerleştirilmelidir Daha sonra diğer ögeler anlam bütünlüğü içinde yerine oturtulmalıdır.

Düşüncenin Yönünü (Anlam Yönünü) Değiştiren İfadeler:

Cümle içindeki sözcükler ve söz öbekleri anlamca  birbirini tamamlar. Fakat bir konudan başka bir konuya geçilirken “fakat, ama, lakin, ancak, oysa, ne var ki, yalnız, hâlbuki” gibi anlamın akışını değiştiren sözcükler kullanılabilir. Bu tür sözcükler genellikle zıtlık ifade eder.

Sizinle gelmeyi çok istiyordu ama son anda önemli bir işi çıktı.

Derse epeyce geç kaldı hâlbuki her zaman vaktinde gelirdi.

Cümlelere Hâkim Olan Duygular:

Cümleler, düşüncelerimizi bildirmenin de yanı sıra duygularımızı da ifade edebileceğimiz yapılardır.

Cümlelerde karşımıza çıkan başlıca duygular şu başlıklar altında incelenebilir:

Yakınma (Şikâyet) Cümleleri:

Bir durumdan duyulan rahatsızlığın dile getirildiği cümlelerdir.

Birkaç yıl içinde güzelim parkı çöplüğe çevirdiler.

Hayıflanma (Pişmanlık) Cümleleri:

Bir kişinin geçmişte yaptığı veya yapmadığı durumlar için duyduğu pişmanlığı anlatan cümlelerdir.

Keşke daha çok kitap okumaya zaman ayırsaydım.

Sitem Cümleleri:

Bir kimsenin yaptığı bir hareketten veya söylediği bir sözden dolayı duyulan üzüntünün, öfkelenmeden yumuşak bir şekilde dile getirildiği cümlelerdir.

İnsan buraya kadar gelir de amcasını görmeden gider mi?

---

Ön Yargı (Peşin Hüküm) Cümleleri:

Bir kişi veya bir durumla ilgili belirli şart, olay ve gözleme dayanarak önceden edinilmiş yargıları belirten cümlelerdir.

Ne kadar istese de bu işi başaramayacak.

---

Şaşırma Cümleleri:

Beklenmeyen bir durum karşısında ne yapacağını bilememe durumunu anlatan cümlelerdir. Çoğunlukla ünlemlerle birlikte kullanılır.

Bu yağmur da nereden çıktı böyle?
Aa, siz de mi bizimle geliyorsunuz?

---

Özlem (Hasret) Cümleleri:

Geçmişte yaşanan olayların veya günlerin tekrar yaşanma isteğini dile getiren cümlelerdir.

Yıllardır görmediğim teyzem burnumda tütüyor.
Ah, nerde o eski bayram ziyaretleri!

---

Endişe (Kaygı) Cümleleri:

Olumsuz bir durumun veya olayın gerçekleşme olasılığından duyulan endişeyi anlatan cümlelerdir.

Acaba yolda kötü bir şey mi oldu?

---

Küçümseme Cümleleri:

Bir kişi veya durumun nitelik bakımından yetersiz bulunduğu, hafife alındığı cümlelerdir.

Çevrenizde olup bitenler hakkında hiçbir fikriniz yok.

---

Azımsama Cümleleri:

Bir şeyin miktarca az olduğunu, yetersiz görüldüğünü ifade eden cümlelerdir.

Kocaman adam bu kadarcık parayla nasıl geçinecek?

Beklenti Cümleleri:

Gerçekleşmesi beklenen, umulan davranış veya işleri bildiren cümlelerdir.

Bu sınavdan en yüksek puanı almayı umuyorum.

---

Gerçekleşmemiş Beklenti Cümleleri:

Beklenen bir durumun veya olayın gerçekleşmediğini anlatan cümlelerdir. Hayal kırıklığı duygusunu anlatmak için kullanılır.

Ankara’ya geldiğinde bizi ararsın sanıyordum.
Bu konuda benim de fikrimi almanı beklerdim.

---

Yadsıma (İnkar) Cümleleri:

Yapılan bir şeyin yapılmadığını, söylenen sözün söylenmediğini veya tanık olunan bir şeyin bilinmediğini ifade eden cümlelerdir.

Ben arkadaşıma hiç böyle bir şey yapar mıyım?

---

Cümlelerde Doğrudan ve Dolaylı Anlatım:

Dolaylı Anlatım:

Başkasından alınan sözün, cümledeki yargıyı değiştirmeden, kendi sözcüklerimizle aktarılmasıdır.

• Uzmanlar bu yılın daha kurak geçeceğini söylüyorlar.
• Öğretmenimiz, bu konunun birkaç hafta süreceğini belirtti.

Doğrudan Anlatım:

Başkasına ait bir sözün hiç değiştirilmeden aktarılmasıdır.

• Uzmanlar, “Bu yıl daha kurak geçecek.” diyor.
• “Bu konu birkaç hafta sürecek,” dedi öğretmenimiz.

(Not: “yapar myım” ifadesi düzeltilerek “yapar mıyım” şeklinde yazılmıştır.)

Üslup (Biçem) ve İçerik Cümleleri:

Üslup bir duygunun, düşüncenin kişisel anlatım biçimidir. Sanatçının dili kullanma biçimi, anlatım şekli üslupla ilgilidir. Cümlelerin uzunluğu, kısalığı, sözcük seçimi, sanatlı ya da yalın oluş, sanatçının üslubunu ortaya koyar. Herhangi bir metne yönelttiğimiz “Nasıl anlatılmış?” sorusu, üslupla ilgili ifadeleri bulmamıza yardımcı olur.

• Şair, şiirlerinde genellikle kısa benzetmeler ve mecazlar kullanıyor
• Romanlarında süslü, söz oyunlarına dayalı bir dil yerine, günlük konuşma dilini tercih etmiştir.
• Yazarın, yapıtında ele aldığı konuya değinilen cümleler ise içerik cümleleridir. “Ne anlatılmıştır.?” sorusu, içeriğin tespit edilmesine yönelik bir sorudur.
• Yazar, romanında günlük hayatın kargaşasından bunalan insanların sıkıntılarını anlatıyor.

Cümlede Örtülü Anlam:

Cümlede açık olarak söylenmediği halde cümlenin anlamından veya cümledeki bazı ifadelerden çıkarılabilen anlama örtülü anlam denir.

Bu tip cümlelerde:

• Kıyaslamalara
• Aşamalı durumlara yer verilebilir
• Ağırlıklı olarak “de/da” bağlacı kullanılır

Örnekler ve Çözümlemeleri:

“Basketbol takımımız bu yıl da şampiyon oldu.”

• Örtülü Anlam: Takım daha önce de en az bir kez şampiyon olmuştur.
• Anahtar Kelime: “da” bağlacı

“Canan Tan’ın romanını bu yaz yine okumayı düşünüyorum.”

• Örtülü Anlam: Roman daha önce okunmuştur.
• Anahtar Kelime: “yine” zarfı

“Ankara’ya geçen ay tekrar gittik.”

• Örtülü Anlam: Ankara’ya daha önce de gidilmiştir.
• Anahtar Kelime: “tekrar” zarfı

“Havalar bugünden itibaren düzelecekmış.”

• Örtülü Anlam: Havalar bugüne kadar düzgün gitmemiştir.
• Anahtar İfade: “bugünden itibaren”

Örtülü Anlam Oluşturan Diğer İfadeler:

• “Artık” (daha önce olmayan bir durumun başladığını ima eder)
• “Yeniden” (daha önce yapılmış bir eylemin tekrarlandığını gösterir)
• “Eskisi gibi” (geçmişteki bir durumla karşılaştırma yapar)

Önemli Not:
Örtülü anlamı doğru çıkarabilmek için cümlenin tamamını ve bağlamını dikkatle analiz etmek gerekir. Tek bir kelime bile cümlenin anlamını tamamen değiştirebilir.

Çözümlü Test Soruları

1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “koşul” anlamı vardır?

A) Derslerine düzenli çalışırsan başarılı olursun.
B) Yağmur yağdığı için pikniğe gidemedik.
C) Kitap okumayı çok seviyorum.
D) Sabah erken kalktım ve okula zamanında gittim.

Çözüm: A seçeneğinde “çalışırsan” ifadesi bir koşul belirtmektedir. “Başarılı olma”nın koşulu “düzenli çalışma”ya bağlanmıştır. Diğer seçeneklerde koşul anlamı yoktur.

Doğru cevap: A

2. Hangi cümlede “karşılaştırma” yapılmıştır?

A) Matematik dersini diğer derslerden daha çok seviyorum.
B) Yarın sinemaya gideceğiz.
C) Bu kitabı üç günde bitirdim.
D) Bahçedeki çiçekler çok güzel kokuyor.

Çözüm: A seçeneğinde “diğer derslerden daha çok” ifadesi matematik dersinin diğer derslerle karşılaştırılmasını göstermektedir. Diğer seçeneklerde karşılaştırma yoktur.

Doğru cevap: A

3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “öznel yargı” vardır?

A) Ankara, Türkiye’nin başkentidir.
B) Bu film üç saat sürüyor.
C) Bence bu şair, en güzel şiirleri yazıyor.
D) Su, 100°C’de kaynar.

Çözüm: C seçeneğinde “Bence” ifadesi ve “en güzel” değerlendirmesi kişisel görüş bildirdiği için öznel yargıdır. Diğer seçenekler nesnel yargı içerir.

Doğru cevap: C

4. Hangi cümlede “neden-sonuç” ilişkisi vardır?

A) Hava soğuk olduğu için montumu giydim.
B) Hem ders çalışıyor hem de müzik dinliyor.
C) Sabah erkek kalktım ama yine de geç kaldım.
D) Kitap okumayı ve yüzmeyi çok seviyorum.

Çözüm: A seçeneğinde “Hava soğuk olduğu için” neden, “montumu giydim” ise sonuçtur. Diğer seçeneklerde neden-sonuç ilişkisi yoktur.

Doğru cevap: A

5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “amaç-sonuç” ilişkisi vardır?

A) Sınavda başarılı olmak için çok çalıştım.
B) Yağmur yağdığından şemsiyesini aldı.
C) Hem ödevlerini yaptı hem de oyun oynadı.
D) Bu şehir hem güzel hem de tarihi eserleri bol.

Çözüm: A seçeneğinde “sınavda başarılı olmak” amaç, “çok çalıştım” ise bu amaca yönelik yapılan eylemdir. B seçeneği neden-sonuç, diğerleri ise sıralı cümlelerdir.

Doğru cevap: A

6. Hangi cümlede “varsayım” anlamı vardır?

A) Diyelim ki bu sınavdan yüksek puan aldın.
B) Bu kitabı mutlaka okumalısın.
C) Yarın hava güneşli olacak.
D) Dün akşam çok güzel bir film izledim.

Çözüm: A seçeneğinde “Diyelim ki” ifadesi bir varsayım yapıldığını göstermektedir. Diğer seçeneklerde varsayım anlamı yoktur.

Doğru cevap: A

7. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “tanım” yapılmıştır?

A) Şiir, duyguların ölçülü ve uyaklı anlatımıdır.
B) Bu şiir çok etkileyiciydi.
C) Şair, yarın okulumuza gelecek.
D) Şiir okumayı çok seviyorum.

Çözüm: A seçeneğinde “şiir” kavramının ne olduğu açıklanarak tanım yapılmıştır. Diğer seçeneklerde tanım yoktur.

Doğru cevap: A