Çözüm Arayışları ve Layihalarda Osmanlı
XVI. yüzyıl sonlarından itibaren Osmanlı devlet ve toplum yapısındaki bozulmalar devletin büyük bir buhrana girmesine neden olmuştur. Bu buhrandan kurtulmak için yeni ve kalıcı tedbirlerin alınması gerektiğini düşünen devlet adamları nasihatname tarzında raporlar düzenlemiştir. Bu raporlar layiha ve risale olarak bilinir.
XVII. yüzyılda Osmanlı sadrazamlarından Lütfi Paşa, tespit ettiği sorunları ve çözüm önerilerini Asafnâme adlı risalesinde anlatmıştır. Ona göre devlet hazinesi önemlidir çünkü devlet, hazine ile ayakta durur.
XVI. yüzyıl aydınlarından Gelibolulu Mustafa Ali ise layihasında olumsuzlukların en önemli nedenini liyakat sahibi olmayan kişilerin yönetici olarak atanmasına bağlamıştır.
IV. Murat ve I. İbrahim zamanında yaşamış Koçi Bey ise sıkıntıların önüne geçilebilmesi için yöneticilerin olayların iç yüzünü öğrenmesi gerektiğini savunmuştur ve birden fazla risale yayınlamıştır. Zeamet ve tımarların ehline verilmediğini belirten Koçi Bey, usule aykırı ocağa asker alımı ile ulufeli kul sayısındaki artışın hazineye yük getirdiğini vurgulamıştır.
Defterdar Sarı Mehmet Paşa‘nın XVIII. yüzyılın başlarında yazdığı risalesinde üretime elverişli toprakların âtıl bırakılmaması gerektiğini savunmuş ve bir ülkenin zenginliğinin zirai üretime bağlı olduğunu ileri sürmüştür. “Sultana devlet adamları, devlet adamlarına mal lazımdır. Mal bayındırlıkla, bayındırlık ise adaletli iyi yönetimle olur.” tezini ileri sürmüştür.
Not: Layiha ve risale yazarları, Osmanlı devlet ve toplumun gözlemlerken Avrupa’da meydana gelen olaylar yerine yalnızca devlet içerisinde meydana gelen değişmeler üzerine yoğunlaşmıştır.
