Canlıların Yeryüzüne Dağılışını Etkileyen Fiziki Faktörler
Canlıların Yeryüzüne Dağılışını Etkileyen Paleocoğrafya
Canlıların Yeryüzüne Dağılışını Etkileyen Biyolojik Faktörler
a. İnsan
İnsan faaliyetleri canlıların yaşam alanlarını ve biyoçeşitliliği çoğunlukla olumsuz yönde etkiler. Beşerî faaliyetler günümüzde biyoçeşitliliği tehdit eden en önemli faktördür.
Son yüzyılda sanayi ve teknolojinin gelişmesi ve hızlı nüfus artışı doğal yaşamı olumsuz yönde etkilemiştir. İnsanların endüstriyel ve tarımsal faaliyetleri, doğal ortamı önemli ölçüde değiştirir. Endüstriyel faaliyetlerle toprak, hava ve su kirlenir. Nüfus artışıyla birlikte şehirlerin yayılış alanları genişlediği için diğer canlıların yaşam alanları daralmıştır.
İnsanlar, canlıların yaşam alanlarını ve canlıların dağılışını nasıl etkiler?
- Doğaya müdahalenin fazla olduğu şehirleşme ve özellikle sanayileşme gibi beşerî faaliyetler sonucunda toprak, hava ve su kirlenir. Bu durum ekosistemde madde alışverişinin aksamasına neden olur. Madde alışverişinin aksaması bazı canlı türlerinin yok olmasına neden olur. Canlılar birbirleriyle karşılıklı ilişki içinde olduğundan, bir türün yok olması başka türlerin de neslini tehlike altında bırakır ve ekosistemin dengesi bozulur.
- Tarım alanlarının genişlemesiyle çayır, otlak ve orman alanları yok edilmiş ve doğal yaşam alanları daralmıştır.
- Hızlı nüfus artışı sonucunda yerleşim alanları gittikçe genişlemiş ve birçok canlı türünün doğal yaşam alanları daralmıştır. Doğal yaşam alanlarının daralmasıyla pek çok canlının sayısı azalmış ve bazı türler yok olmuştur.
Biyolojik çeşitliliği tehdit eden insan kaynaklı faktörler;
- Çayır, mera ve yaylaların aşırı otlatılması,
- Ormanların tahrip edilmesi ve orman yangınları,
- Yerleşim alanlarının doğal yaşam alanlarına doğru yayılması,
- Sanayileşme,
- Atıkların çevreye bırakılması,
- Hava, toprak ve su kirliliği,
- Baraj ve hidroelektrik santrallerin kurulması,
- Hızlı nüfus artışıdır.
Yukarıda belirtilen faktörlerin etkisiyle ekosistemde tür kayıplarının Sanayi Devrimi öncesine göre daha fazla olduğu tespit edilmiştir. Ekosistemde canlı ögelerle cansız ögeler arasında karşılıklı madde alışverişi vardır. Bu nedenle cansız ögelerden herhangi birinde meydana gelen eksilme, madde alışverişini imkansız kılarak canlı yaşamını olumsuz etkiler. Bu durum bazı canlı türlerinin neslinin tükenmesine neden olur. Canlı türleri birbiriyle karşılıklı ilişki içinde olduğundan, bir canlı türünün yok olması başka türlerinin yok olmasına neden olabilir.
Sanayi Devrimi’nden sonra ortaya çıkan gelişmelerle insanoğlunun doğaya müdahalesi artmıştır. Özellikle son yüzyılda bu müdahale artarak devam etmiştir. Bu durum, doğal yaşam alanlarını daraltmış ve binlerce canlı türünün neslinin tükenmesine neden olmuştur. Son yüzyılda 30 bin canlı türü yok olmuştur.
İnsan etkilerinin başlıca sonuçları şunlardır:
1. Sanayileşmeyle toprak, hava ve suyun kirlenmesi
2. Yerleşim ve tarım alanlarının genişlemesiyle orman, çayır veya bozkır gibi doğal bitki 6 yok edilmesi
3. Zengin besin kaynakları olan doğal bitki örtüsünün yok olmasıyla hayvan türlerinin azalması
b. Diğer Canlılar
Canlılar arasındaki ilişkiler onların yeryüzündeki dağılışını büyük ölçüde etkilemektedir.
Örneğin, bazı kuşlar meyvelerini yedikleri bitkilerin tohumlarını farklı bölgelere bırakarak bitkilerin dağılışını etkilemektedir. Ayrıca başta arılar olmak üzere bazı canlılar bitkiler arasındaki tozlaşmayı sağlayarak onların yeryüzündeki dağılışında büyük rol oynamaktadır.
Bazı bölgelerde canlılar arasında pozitif yardımlaşma görülmektedir. Bu türler arasında karşılıklı ilişki onların yeryüzündeki dağılışını olumlu yönde etkilemektedir.
Ayrıca bir ekosistemdeki canlıların tür ve sayısı 0 ekosistemde bulunan besin kaynaklarına bağlıdır. Ekosistemlerdeki cansız ortamlardan besin üreten tek canlı türü bitkilerdir. Dolayısıyla bitkiler dışındaki tüm canlılar besin ihtiyaçlarını canlı ortamlardan sağlamaktadır. Bitkilerin fazla olduğu bölgelerde otçullar, otçulların fazla olduğu bölgelerde de etçillerin sayısı fazla olur.
