Anlatım Biçimleri
Öyküleme:
Olayların anlatıldığı metinlerin anlatım biçimidir. Öyküleyici anlatımla yazılmış metinlerde birbirine bağlı olaylar anlatılır. Öyküleyici anlatım biçiminde sürekli bir hareket vardır. Arka arkaya gelişen olaylar sıralanır.
Başladığımız işi yarım bırakmamalıyız, dedi içlerinde en sıska olanı. Elindeki küreği toprağa batırıp yumuşak toprağı kazmaya başladı. Gözcülük yapan çocuk da sokağı gözlemeyi bırakmış, onları seyrediyordu. “işini yapsana sen!” diye bağırdı Vedat. Çocukların hepsi Vedat’ın sesinden ürktüler. İçlerinden biri ağlamaya başladı. Toprağı kazan çocuk küreği bıraktı ve ağlayan arkadaşına sarıldı.
Yukarıdaki metinde birbirine bağlı birkaç olay arka arkaya sıralanmıştır. Bu yüzden metinde bir akış ve hareketlilik vardır. Öyküleyici anlatım biçimini bir videoya benzetebiliriz. Bu anlatım biçimiyle oluşturulmuş metin bir sahneye sığdırılamaz. Çünkü birbirine bağlı olayların anlatılabilmesi için bir olayın bitip diğerinin başlaması gerekir.
Betimleme :
Bu anlatım biçimi genellikle “sözcüklerle resim yapma sanatı” olarak adlandırılır. Böyle adlandırılmasının nedeni, sözcükler yoluyla okuyucunun zihninde bir sahnelik bir görüntü oluşturmaktır.
Bu anlatım biçiminde yazarın amacı okuyucusunun kafasına bir manzara, kişi ya da durumu canlandırmak ister. Okuyucuya anlatılan varlık, okuyucu tarafından zihinde canlandırılır.
Acımasız kış soğukları ağaçları çıplak bırakmıştı. Caddeye sağlı sollu sıralanmış ağaçların hiçbirinde bir tek yaprak görmek mümkün değildi. Sadece ağaçlar mı? Caddedeki kaldırım taşları bile buz kesmişti soğuktan. Kaldırımlarda biriken karın bembeyaz görüntüsü de olmasa katlanılacak bir kış değildi. Evlerin bacalarından tüten simsiyah dumana bakanlar bu kışın ne denli soğuk olduğunu bir kez daha anlayabilirdi.
Yukarıdaki metinde soğuk bir kış manzarası betimlenmektedir. Şuna dikkat etmeliyiz ki bu metinde anlatılan durum bir fotoğraf karesine sığabilecek ölçüdedir. Eğer bu manzaranın bir kare fotoğrafı çekilmiş ve önümüze konulmuş olsaydı biz de bu paragraftaki cümleleri kurabilirdik.
Açıklama:
Yazar herhangi bir konuda okuyucuya bilgi vermek istediğinde bu anlatım biçimi kullanılır.
Açıklayıcı anlatımda bilgi verilmek istenen varlık hakkında tanım ve açıklama cümlelerine sıkça yer verilir. Açıklayıcı anlatımın en büyük özelliklerinden biri de genellikle nesnel ifadelerin tercih edilmesidir.
Bal insanların çok eski zamanlardan beri şeker kaynağı olarak kullandığı bir besin. Bal büyük oranda şekerden oluşun Ayrıca içinde enzimler, amino asitler, vitaminler, mineraller ve başka organik maddeler de vardın Bal arıları çiçekler tarafından üretilen nektarı bala dönüştürür Nektar, çiçekli bitkilerin böcek ve kuş gibi canlılar kendilerine çekmelerine yardımcı olarak tozlaşmada önemli rol oynan Nektar, çiçekli bitkilerde nektaryum olarak isimlendirilen yapılar tarafından salgılanır. Nektarın temel kaynağı fotosentez sonucu oluşan besin maddeleridir.
Bu metinde yazarın amacı “balın oluşumu” hakkında bilgi vermektir. Bu nedenle de bilimsel ifadelerle oluşturulmuş bir metin kullanmıştır.
Dikkat ederseniz metinde çoğunlukla nesnel ifadelere yer verilmektedir.
Tartışma:
Bu anlatım biçiminde yazar, bir konu hakkındaki kişisel düşüncelerini ortaya koyar. Bu nedenle genellikle öznel ifadeler kullanılır. Tartışmacı anlatım biçiminin dili genel olarak “bence“ ifadeleri taşır.
Yazarın karşı çıktığı, değiştirmek istediği, yanlış olduğunu düşündüğü bir düşünce varise yine tartışmacı anlatım biçimini kullanır. Karşı çıkılan düşünce çürütülmeye çalışılır. Ortaya koyulan düşünce ise bazı kanıtlarla ispatlanmaya çalışılır.
Bu anlatım biçiminde soru cümleleri yer alabilir. Yazar bazı sorular sorarak hem kendini hem de okuyucusunu bir tartışmanın içine çekmeye çalışır.
Tiyatronun önemli bir görevi vardır Ancak bunu abartarak tiyatronun bir silah olduğunu söylemek ne kadar doğrudur? Tiyatro bir silah değildir ama bir uyarıcıdır. Gerçi tiyatro tarihi içinde bazı oyunların ayaklanmalara sahne olduğunu, halkı heyecana getirdiğini görünüz. Ancak bu ayaklanmaları ortaya çıkaran tiyatro değildir, tiyatro ayaklanmaya uygun bir ortam içinde uyarıcı görevini yaptığı anda böyle ayaklanmalar ortaya çıkmıştır. Tiyatro, insanoğluna kendini gösteren bir aynadır; insanoğlunun eline silah veren bir yer değildir
Bu parçada yazar “Tiyatro bir silah olarak kullanılmaktadır” görüşüne karşı çıkmakta ve bu düşünceyi çürütmeye çalışmaktadır. Bunu yaparken de bazı kanıtlardan hareket etmektedir. Ayrıca metindeki som cümlesi de tartışmacı anlatımın en önemli özelliklerindendir.
