ANADOLU SELÇUKLU DEVLETİ (1075 – 1308)
Anadolu’nun fethi için görevlendirilen Türk komutanlarından biri olan Süleyman Şah önce Anadolu’nun Suriye bölümü ile güneydoğu topraklarının fethinde bulunmuştur. Ardından Kütahya ve Afyon’a kadar sınırlarını genişleten Süleyman Şah 1075’de Bizans sınırındaki İznik’te Anadolu Selçuklu Devleti’ni resmen kurmuştur. Süleyman Şah’ın hükümdarlığı, Büyük Selçuklu Sultanı Melikşah ve Abbasi halifesi tarafından da onaylanmıştır.
Süleyman Şah Dönemi (1074 – 1086)
- Süleyman Şah, Bizans’la giriştiği savaşlar neticesinde Güney Marmara bölgesine tamamen hakim olmuştur. Ayrıca Çanakkale boğazından geçen gemilerden vergi almaya başlamıştır. Anadolu Selçuklu Devleti’nin hızlı bir biçimde büyümesinden çekinen Bizans İmparatorluğu, Balkanlardaki karışıklığın etkisiyle Anadolu Selçuklu Devleti ile bir antlaşma yapmıştır. Antlaşmaya göre Bizans Anadolu Selçuklu Devleti’ne vergi ödemek zorunda bırakılmıştır.
- Bizans’la yapılan antlaşma neticesinde batı sınırını güvence altına alan Süleyman Şah, doğuya fetihlerde bulunmuştur. Bu fetihler neticesinde Tarsus Adana ve Antakya’yı devletin sınırlarına katmıştır. türleri için ortak konular içermektedir.
- Kilikya bölgesindeki hakimiyetini Suriye’ye de kaydırmak isteyen Süleyman Şah, bu savaşı hayatıyla ödemiştir. Süleyman Şah’ın ölümünden sonra, Melikşah’ın, Süleyman Şah’ın oğullarını İsfehan’a götürmesi üzerine, Anadolu Selçuklu Devleti 1086- 1092 yılları arasında hükümdarsız geçen bir “fetret dönemi” yaşamıştır. Bu dönemde ülkeyi vezir Ebul Kasım yönetmeye çalışmıştır. Melikşah’ın ölümü üzerine serbest kalan I. Kılıçarslan Anadolu’ya gelerek devletin başına geçmiştir.
I. Kılıçarslan Dönemi (1092 – 1107)
I. Kılıçarslan ülke içinde bozulan otoriteyi yeniden sağlamaya çalışmıştır.
- Bu dönemde;
- İzmir bölgesinde beylik kuran Çaka Bey’in kızını alarak akrabalık kurmuştur. Daha sonra Bizans’ın kışkırtmaları sonucunda Çaka Bey’i ortadan kaldırmıştır.
- I. Kılıçarslan Malatya’yı kuşattığı sırada l. Haçlı seferi başlamıştır. Malatya kuşatmasını kaldırıp İznik’e dönen I. Kılıçarslan Haçlılara karşı başarılı bir şekilde mücadele etmesine rağmen, başkenti İznik’ten Konya’ya taşımak zorunda kalmıştır.
- I. Haçlı Seferi atlatıldıktan sonra Anadolu Türk siyasi birliğini sağlamak amacıyla Danişmentoğulları üzerine sefer düzenlemiştir. Sefer sonucunda Maraş, Elbistan ve Malatya alınmıştır.
- Maraş, Elbistan ve Malatya’nın alınmasıyla birlikte sınırlarını Musul’a kadar genişleten I. Kılıçarslan Büyük Selçuklu komutanı Emir Çavlı ile yaptığı savaşta mağlup olmuştur. Savaş sırasında Habur Irmağında boğularak ölen I. Kılıçarslan’dan sonra çocukları arasında taht mücadeleleri yaşanmaya başlanmıştır. Bu durum Anadolu Selçukluları’nın ikinci bir fetret dönemi yaşamalarına neden olmuştur.
I. Mesut Dönemi (1116 — 1156)
I. Kılıçarslan’ın oğulları arasında meydana gelen taht kavgasından başarıyla çıkan I. Mesut ülkede taht kavgalarından dolayı bozulan düzeni yeniden sağlamıştır.
Anadolu Selçukluları’ndaki taht kavgalarından yararlanmak isteyen Bizans, Konya civarında ağır bir yenilgiye uğratılmıştır.
Bizans’ın yenilgiye uğratıldığı tarihlerde II. Haçlı Seferi başlamıştır. Sultan I. Mesut Haçlılara karşı başarılar elde etmiş ve Haçlı ordusunun Anadolu’dan geçmesini engellemiştir.
Sultan I. Mesut döneminde Anadolu Selçuklu Devleti ilk kurumsallaşma ve bayındırlık faaliyetlerine başlamıştır Ayrıca I. Mesut kendi adına para bastırmıştır.
II. Kılıçarslan Dönemi (1156 – 1192)
- Hükümdar olduktan sonra kardeşleri ile mücadele ederek onları ortadan kaldırmıştır.
- II. Kılıçarslan Maraş’ı aldıktan sonra, Kilikya bölgesindeki Ermenilere karşı da başarılı mücadeleler vermiştir. Ardından Güneydoğu Anadolu’daki Hıristiyan derebeylere karşı da başarılar elde etmiştir.
- Danişmentoğulları’nın iyice zayıflamasından yararlanılarak bu beyliğin toprakları fethedilmiştir. Ardından Mengücekoğulları itaat altına alınmıştır. Böylece Anadolu Türk siyasi birliğini sağlamak yolunda önemli adımlar atılmıştır.
- Anadolu Selçuklu Devleti’nin II. Kılıçarslan döneminde iyice güçlenmesinden endişelenen Bizans imparatorluğu, Anadolu topraklarından Türkleri atarak bu topraklara yeniden hakim olmak istemiştir. Bunun üzerine 1176’da Miryokefalon Savaşı‘nda Bizans ordusu ağır bir yenilgiye uğratılmıştır. Savaş sonucunda;
- Bizans’ın Anadolu topraklarını Türklerden geri alma ümidi tamamen son bulmuştur.
- Anadolu toprakları tamamen Türk yurdu haline gelmiştir.
- Türkler bu savaştan sonra taarruza geçmişlerdir. Anadolu topraklarına “Türkiye” denilmeye başlanmıştır.
- II. Kılıçarslan ölümünden önce ülke topraklarını 11 oğlu arasında paylaştırmıştır. Kendi yerine Gıyaseddin Keyhüsrev’i veliaht olarak tayin etmiştir.
I. Gıyaseddin Keyhusrev Dönemi (1192 – 1196 ve 1204 – 1211)
- I. Gıyaseddin hükümdarlığının başlangıç yıllarında, içte kardeşlerine karşı savaşırken aynı anda Bizans’a karşı da mücadele etmiştir.
- Gıyaseddin Keyhüsrev Anadolu Selçuklularının tam olarak yükselme döneminin yaşanmasını sağlamıştır. İznik çevresinde bulunan Rum Devleti ile ittifak yaparak Trabzon Rum İmparatorluğunu mağlup etmiştir. Böylece Samsun ele geçirilip, Karadeniz ticaret yolunu güvenlik altına alınmıştır.
- Latinlerin elinde bulunan Antalya 1207’de alınarak burada ilk denizcilik faaliyetleri başlatılmıştır.
- Ticaretin sadece ülke içinde değil uluslar arası alanda da yapılması için uluslar arası ticareti teşvik ve himaye amacıyla Kıbrıs’taki Venediklilerle bir ticaret antlaşması yapılmıştır.
- Anadolu Selçuklu Devleti’nin Anadolu da gücünü iyice artırması daha önce ittifak yaptığı İznik Rum imparatorunu rahatsız ettiği için, Alaşehir bölgesinde Anadolu Selçukluları ile İznik Rum İmparatorluğu arasında Alaşehir Meydan Savaşı yapılmıştır. I. Gıyaseddin’in öldüğü savaşta İznik Rum imparatorluğu mağlup edilmiştir.
Rüknettin Süleyman Şah Dönemi (1196 – 1204)
- Rükneddin Süleyman Şah kardeşlerini itaat altına aldıktan sonra Bizans İmparatorluğu’nu vergiye bağlamıştır.
- Saltukoğullarına son verilerek Erzurum toprakları alınmıştır.
- Harput (Elazığ ) Artukluları itaat altına alınmıştır.
İzzettin Keykavus Dönemi (1211 – 1220)
- I. Gıyaseddin Keyhüsrev döneminde başlatılan Anadolu’yu ticari yönden kalkındırma politikasına devam edilmiştir. Bu doğrultuda Kıbrıs Krallığı ve Venediklilerle ticaret antlaşmaları imzalanmıştır. Antlaşmalar neticesinde karşılıklı olarak antlaşmayı imzalayan ülkelerin tüccarları için ticari kolaylıklar sağlanmıştır.
- Karadeniz ticaretini güvenlik altına almak için Sinop fethedilmiştir. Buraya Anadolu’dan zengin tüccarlar yerleştirilmiştir Böylece ticaret hayatının canlandırılması sağlanmıştır.
- I. İzzeddin Keykavus döneminde sadece ticaret geliştirilmekle kalınmamış aynı zamanda kervansaraylar yapılarak iç ticaretin de devamı sağlanmıştır. Yapılan bütün bu ticari çalışmalar Anadolu Selçuklu Devleti’ni dünyaya açılan uluslar arası bir ticaret merkezi haline getirmiştir.
I. Alaaddin Keykubat Dönemi (1220 – 1237)
Alaaddin Keykubat’ın tahta çıktığı yıllarda doğuda Moğol tehlikesi belirmiştir. Bunun üzerine Kayseri, Sivas ve Konya gibi şehirler surlarla çevrilmiştir. Doğu Anadolu’daki bazı kaleler onarılıp bazı kaleler ise yeni yapılmıştır.
Gerek askeri açıdan gerekse ticari açıdan öneme sahip olan Alanya fethedilmiştir Burada tersane inşa edilip, askeri ve ticari faaliyetlere hız verilmiştir.
Anadolu Selçuklukları ilk deniz aşırı seferi Suğdak’a (Kırım) düzenleyerek burayı hakimiyet altına almışlardır.
Mengücekoğulları’na son verilerek Erzincan Anadolu Selçuklu topraklarına katılmıştır.
Alaaddin Keykubat Moğol tehlikesine karşı bir yandan bu devletle iyi geçinmeye çalışırken bir yandan da Harzemşahlarla Moğollara karşı ittifak arayışı içine girmiştir.
Harzemşahların, Anadolu Selçukluları ile Moğollara karşı ittifak yapmadığı gibi Ahlat’ı alarak yakıp yıkması iki devleti savaş ortamına çekmiştir. 1230’da yapılan Yassıçemen Savaşı ile Harzemşahlar mağlup olmuştur. Savaş sonucunda Harzemşah toprakları Anadolu Selçuklularına geçerken Moğollar ile de sınır komşusu olunmuştur. Bu gelişme Moğol saldırılarının Anadolu’ya yönelmesine ortam hazırlamıştır. Fakat Anadolu Selçuklularının Harzemşahları yenmesi Moğolların saldırı cesaretini kırdığı için Anadolu’ya saldırı konusunda bir müddet beklemişlerdir.
