Paragrafta Başlık
- Başlık, ana düşüncenin adeta özetidir.
- Başlık, paragrafta vurgulanan kavram veya anahtar sözcüklerdir.
- Başlık, konunun yoğunlaştırılmış biçimidir.
- Başlık, konunun hangi bakış açısıyla ele alındığını yansıtan söz öbeğidir.
- Başlık bulunurken giriş cümlesinin dikkatlice okunması ve konunun saptanması gerekir.
- Parçada sıkça aynı kavramdan söz ediliyorsa o kavram başlıktır.
- Paragrafta başlık konusu sınavda çok çıkmayan bir konudur.
- Soru olarak “Yukarıdaki parça için en uygun başlık aşağıdakilerden hangisidir?” şeklinde çıkmaktadır.
Paragrafta Konu
- Parçada üzerinde durulan olay, durum ya da görüşe konu denir.
- Bir paragrafın konusu, “Paragrafta ne anlatılıyor?” sorusunun cevabıdır.
- Konuyu bulmak için “Yazar / sanatçı ne anlatıyor?” sorusu sorulabilir.
- Paragrafta konu bulunurken parçanın geneli dikkate alınmalıdır.
- Ana düşünceden yola çıkılmalı çünkü üzerinde en çok durulan şey paragrafın konusu olur.
- Genellikle paragrafın ilk cümleleri dikkate alınmalıdır çünkü genellikle konu ilk cümlelerde sezdirilir ya da verilir.
- Konu bulunurken kesinlikle okuyan kişi parçaya yorumunu katmamalıdır.
Paragrafın Genel Konusu
Bir paragrafta sınırları belli olmayan, açıklanmaya uygun olmayan konudur.
“Eleştirmen her şeyden önce bir yazardır. Biraz değişik de olsa sanatçının malzemeleri onda da vardır. Yazar olması, malzemesinin sözcükler olması ister istemez eleştirmeni bir yazı sanatçısı olmaya götürür. Sanatçının kullandığı malzemeyle sanatçının yaptığına benzer bir iş yapar. Bunu yaparken de sanatçı gibi davranması doğaldır.” Bu parçanın genel konusu “eleştirmen”dir. Fakat yazar eleştirmene dair her şeyi ele almamıştır. Sanatçıyla eleştirmeni karşılaştırmıştır. Konuya bir sınır getirmiştir.
Sınırlandırılmış Konu
Bir paragrafta sınırları belirlenmiş, çerçevesi çizilmiş olan konudur. Sözgelimi sanatçı dediğimizde, bu genel bir konudur. Ama sanatçının görevi“ dediğimizde yazarın konuya bakış açısı devreye girmiştir ve konu sınırlandırılmıştır.
“Şiirle resim arasında kimi ilişkiler bulunmakla birlikte iki sanatın kullandığı gereçler ve teknikler birbirinden farklıdır. İşlevleri, sesler aracılığıyla hayaller uyandırmak olan sözcükler hiçbir zaman doğrudan doğruya göze hitap eden renklerin yerini tutamazlar.” Bu parçada sınırlandınlmış konu “şiirle resim arasındaki fark”tır.
Paragrafta Ana Düşünce
“Ana düşünce , ana fikir” olarak da adlandırılabilir.
Bir paragrafta yazarın asıl anlatılmak istediği, okuyucuya verdiği mesajdır.
Yazarın savunduğu, ispat etmeye çalıştığı temel düşüncedir.
Tümdengelim Paragrafı: Genelden özele doğru anlatım vardır. Asıl söylenmek istenen yani ana düşünce parçanın başında verilir; daha sonra yardımcı düşüncelere ve örneklere yer verilir.
Tümevarım Paragrafı: Özelden genele doğru bir anlatım vardır. Asıl söylenmek istenen yani ana düşünce parçanın sonunda verilir.
Ana düşünce, parçanın başında, ortasında ya da sonunda yer almayıp parçanın bütününe yayılabilir.
“Böylece, ama, fakat, sonuç olarak, özetle, işin aslı, kısacası, yani, önemli olan…” gibi ifadeler ana düşüncenin bulunmasında yardımcı olur.
Ana düşünce soruları sorulurken “vurgulanan”, “asıl anlatılmak istenen”, “üzerinde durulan düşünce”, “en kapsamlı düşünce” gibi ifadeler kullanılır.
Ana düşünce, genel yargı niteliği taşır.
Paragrafta ana düşünceyle ilgili soru tipleri şunlardır:
Yukarıdaki parçada asıl anlatılmak istenen aşağıdakilerden hangisidir?
Bu parçada üzerinde durulan düşünce aşağıdakilerden hangisidir?
Bu parçaya dayanarak aşağıdaki genellemelerden hangisine varılabilir?
Bu parçada vurgulanmak istenen düşünce aşağıdakilerden hangisidir?
Bu parçadan çıkarılabilecek en kapsamlı yargı aşağıdakilerden hangisidir?
Bir Sorunun Yanıtı Olan Paragraflar
Paragraf ile cevap seçeneği olacak soru arasında mantık ve anlam açısından sıkı bir bağ olmalıdır.
Soru, paragrafın tamamını karşılayacak biçimde olmalıdır.
Cevap aranırken “parçanın önceden yöneltilmiş bir sorunun cevabı” olduğu unutulmamalıdır.
Som, parçanın ana düşüncesi ve konusuna uygun olmalıdır.
Konuyla ilgili olarak ÖSYM, şu soru kalıplarını kullanmaktadır:
— Bu parça aşağıdaki sorulardan hangisinin karşılığı olabilir?
— Bu parçada aşağıdaki sorulardan hangisinin yanıtı yoktur?
