Özne Çeşitleri
1) Gizli Özne: Cümlede belirtilen işi yapan ya da yargıya konu olan öznedir. Cümlede “açık özne” ya da “gizli özne” biçiminde olabilir. Gizli özne, yüklemdeki kişi ekinden anlaşılan ve cümlede yer almayan özne türüdür. Gizli özne öge sıralamasına ve sayısına dâhil edilmez.
— O gece sabaha kadar babamı bekledik. (“Biz” sözcüğü gizli ve gerçek öznedir.)
— Ahmet Mithat Efendi, edebiyatımızın halk romancısıdır.
— Çocuklar, büyüklerin gizlediklerinin aynasıdır.
2) Sözde Özne: Edilgen çatılı eylemlerin yüklem olduğu cümlelerde bulunan özne türüdür Esasen eylemi yapan değil eylemden etkilenen öge durumundadır, yani nesnedir. Zaten yüklem etken hâle getirildiğinde sözde özne, nesneye döner. Sözde öznenin olduğu cümlelerin yüklemi “-ıl, -il, —l, —ın, —in, —n” eklerini alır, işin başkası tarafından yapıldığı anlamı
vardır.
— Kitap, büyük bir özenle süslenmişti.
— Türkçenin kuralları pek bilinmez.
— Dere geçerken at değiştirilmez.
— Gemiler, düğün için süslendi.
3) Örtülü Özne: Edilgen çatılı cümlelerde, gerçek öznenin “tarafından”, “yüzünden , nedeniyle”, “etkisiyle” sözcükleri ve “-ca, -ce” gibi ifadelerle belirtildiği bölüm örtülü öznedir. Örtülü özne, gerçek öznenin çeşitli ek ve sözcüklerle gizlenmesidir aslında. Örtülü öznenin olduğu cümlelerde “sözde özne” de bulunur.
— Okullar, valilik tarafından tatil edildi.
— Fırtına nedeniyle yollar kapandı.
Yukarıdaki cümlelerde “okullar” ve “yollar” sözde özne, altı çizili ifadeler ise örtülü öznedir ancak akademik dil bilgisi kaynakları örtülü özneyi öge olarak genellikle “zarf tümleci” olarak değerlendirmektedir.
– Birçok koyun kurtlar tarafından parçalanmıştı.
– İstanbul’a göçmeye ailece karar verilmişti.
– Rüzgârın etkisiyle tüm camlar kırıldı.
– Anayasanın değiştirilen maddeleri cumhurbaşkanınca onaylandı.
Sadece özne ve yüklemden oluşan cümleler genellikle yüklemi “isim” veya “isim soylu” olan sözcüklerdir. “Sadece özne ve yüklemden oluşmuştur?” sorularını çözerken bu özelliğe dikkat etmek gerekir.
