Halk Edebiyatı Nazım Şekilleri
Halk Edebiyatı Nazım (Şiir) Özellikleri
Nazım Birimi : Genellikle dörtlük olarak kullanılmıştır.
Ölçü : Hece ölçüsü kullanılmıştır. Bazı şairler aruzu da kullanmıştır.
Kafiye : Çoğunlukla yarım katiye kullanılmıştır.
Konu : Aşk, yiğitlik, tabiat, din ve tasavvuftur. Öğüt verici konular da görülür.
Dil : Halkın konuşma (sade) dilidir.
Anlatım : İçten bir anlatıma yer verilmiştir. Son yıllarda Divan edebiyatının etkisiyle dil, sadelikten; söyleyiş doğallıktan uzaklaşmıştır.
Nazım Şekilleri: Mani, türkü, koşma, semai, varsağı, destan…
Anonim Halk Edebiyatı Nazım Şekilleri
1. Mani
Yedili hece ölçüsüyle söylenir. Dört dizeden oluşur. Genellikle ilk iki dizesi doldurma dizelerdir. Asıl söylenmek istenen son iki dizede bulunur. aaxa biçiminde uyaklanır. Doğa, aşk ve toplum konuları işlenir.
Cinaslı mani: Kimi manilerde hazırlık dizesi niteliğinde “ayak” lar vardır. “Ayaklı mani” de denen bu manilerde genellikle “cinaslı uyak” bulunur.
Düz mani: Manilerin en yaygın kullanılan biçimidir. Dört dizeden oluşur. Yedili hece ölçüsüyle yazılır.
Yedekli mani: aabaca biçiminde uyaklanan genişletilmiş bu manilere “artık mani” de denir. Genellikle altı dizeden oluşur. Dize sayısının artırılmasıyla oluşan manilerdir.
2. Türkü
Değişik ezgilerle söylenen anonim halk şiiri nazım şeklidir. 8 veya 11’li hece ölçüsüyle söylenir. En az 3, en çok 5 – 6 dörtlüktür. Türkünün ikinci bölümünde arada tekrarlanan bölümlere bağlama veya kavuştak adı verilir. Doğumdan ölüme her şey türkünün konusu olabilir. Genellikle doğa, sevgi ve güzellik konuları işlenmiştir. Ezgilerine göre kırık hava, oyun havası, uzun hava, bozlak, hoyrat gibi adlar alırlar.
3. Ninni
Küçük çocukları uyutmak için söylenen türkülerdir. Söyleyeni belli olan ninniler de vardır. Yedi, sekiz veya dokuzlu hece ölçüsüyle söylenir. Dörtlüklerden oluşur. Divanü Lügat’it Türk’te ninni “balu balu” diye geçer. Başında ve sonunda klişe (kalıplaşmış) sözler vardır. Ninnilerde benzetme sanatına yer verilir.
4. Ağıt
Ölenlerin ardından söylenen şiirlerdir. Ağıtın İslamiyet öncesi edebiyattaki karşılığı “sagu”, Divan edebiyatındaki karşılığı ise “mersiye” dir. Uyaklanışı koşmaya benzer.
Tekke Edebiyatı Nazım Şekilleri
1. İlahi
Bir tarikatın propagandasını yapmadan Allah sevgisini anlatan şiirlerdir. İlahiler, tasavvuf ruhuna uygun konular işler. Kendine özgü bir ezgiyle söylenir. Hecenin 7, 8 ve 11’li kalıbıyla yazılır. Bu türün en güzel örneklerini Yunus Emre vermiştir.
2. Nefes
Bektaşi şairlerinin söylediği şiirlerdir. Hatayî, Pir Sultan Abdal, Kaygusuz Abdal nefes türünde eser vermiştir.
3. Nutuk
Tarikata giren müritlere, yol gösteren şeyhlerin söylediği şiirlerdir.
4. Hikmet
Yesevilik tarikatını yaymak için yazılan şiirlerdir.
5. Şathiye
Ciddi bir düşünce ya da duyguyu iğneli ve gülmeceli bir üslupla anlatan şiirlerdir. Bunun tasavvufla ilgili olanlarına şathiyat-ı sofiyane denir.
6. Devriye
Allah’tan gelip Allah’a dönüleceği inancıyla doğum ve ölüm olayını belirli bir döngü içinde veren şiirlerdir.
