Halk Edebiyatı Nazım Şekilleri

Halk Edebiyatı Nazım (Şiir) Özellikleri

Nazım Birimi : Genellikle dörtlük olarak kullanılmıştır.

Ölçü : Hece ölçüsü kullanılmıştır. Bazı şairler aruzu da kullanmıştır.

Kafiye : Çoğunlukla yarım katiye kullanılmıştır.

Konu : Aşk, yiğitlik, tabiat, din ve tasavvuftur. Öğüt verici konular da görülür.

Dil : Halkın konuşma (sade) dilidir.

Anlatım : İçten bir anlatıma yer verilmiştir. Son yıllarda Divan edebiyatının etkisiyle dil, sadelikten; söyleyiş doğallıktan uzaklaşmıştır.

Nazım Şekilleri: Mani, türkü, koşma, semai, varsağı, destan…

Anonim Halk Edebiyatı Nazım Şekilleri

1. Mani

Yedili hece ölçüsüyle söylenir. Dört dizeden oluşur. Genellikle ilk iki dizesi doldurma dizelerdir. Asıl söylenmek istenen son iki dizede bulunur. aaxa biçiminde uyaklanır. Doğa, aşk ve toplum konuları işlenir.

Cinaslı mani: Kimi manilerde hazırlık dizesi niteliğinde “ayak” lar vardır. “Ayaklı mani” de denen bu manilerde genellikle “cinaslı uyak” bulunur.

Düz mani: Manilerin en yaygın kullanılan biçimidir. Dört dizeden oluşur. Yedili hece ölçüsüyle yazılır.

Yedekli mani: aabaca biçiminde uyaklanan genişletilmiş bu manilere “artık mani” de denir. Genellikle altı dizeden oluşur. Dize sayısının artırılmasıyla oluşan manilerdir.

2. Türkü

Değişik ezgilerle söylenen anonim halk şiiri nazım şeklidir. 8 veya 11’li hece ölçüsüyle söylenir. En az 3, en çok 5 – 6 dörtlüktür. Türkünün ikinci bölümünde arada tekrarlanan bölümlere bağlama veya kavuştak adı verilir. Doğumdan ölüme her şey türkünün konusu olabilir. Genellikle doğa, sevgi ve güzellik konuları işlenmiştir. Ezgilerine göre kırık hava, oyun havası, uzun hava, bozlak, hoyrat gibi adlar alırlar.

3. Ninni

Küçük çocukları uyutmak için söylenen türkülerdir. Söyleyeni belli olan ninniler de vardır. Yedi, sekiz veya dokuzlu hece ölçüsüyle söylenir. Dörtlüklerden oluşur. Divanü Lügat’it Türk’te ninni “balu balu” diye geçer. Başında ve sonunda klişe (kalıplaşmış) sözler vardır. Ninnilerde benzetme sanatına yer verilir.

4. Ağıt

Ölenlerin ardından söylenen şiirlerdir. Ağıtın İslamiyet öncesi edebiyattaki karşılığı “sagu”, Divan edebiyatındaki karşılığı ise “mersiye” dir. Uyaklanışı koşmaya benzer.

Âşık Edebiyatı Nazım Şekilleri

1. Koşma

Ölçü: 11’li hece ölçüsü.

Uyak Düzeni: Genellikle abab / cccb / dddb şeklindedir. İlk dörtlük farklı uyaklanabilir.

Uzunluk: 3-5 dörtlük arası.

Konulara Göre Türleri:

• Güzelleme: Doğa, aşk, sevgili.
• Koçaklama: Kahramanlık, savaş.
• Taşlama: Eleştiri, yergi.
• Ağıt: Ölüm ve acı (sagu, mersiye ile benzer).

2. Semai

• Ölçü: 8’li hece ölçüsü.
• Ezgi: Koşmadan farklı kendine özgü bir ezgisi vardır.
• Konu: Sevgi, doğa, güzellik.
• Uyak Düzeni: Koşma ile aynı.

3. Varsağı

• Ölçü: 8’li hece ölçüsü.
• Ayırt Edici Özellik: “Bre, hey, behey” gibi ünlemler içerir.
• Ezgi: Semaiye göre farklı bir ezgiyle söylenir.

4. Destan

• Ölçü: 8’li veya 11’li hece ölçüsü.
• Uzunluk: Halk şiirinin en uzun nazım biçimi.
• Konu: Komik veya trajik olaylar.

Tekke Edebiyatı Nazım Şekilleri

1. İlahi

Bir tarikatın propagandasını yapmadan Allah sevgisini anlatan şiirlerdir. İlahiler, tasavvuf ruhuna uygun konular işler. Kendine özgü bir ezgiyle söylenir. Hecenin 7, 8 ve 11’li kalıbıyla yazılır. Bu türün en güzel örneklerini Yunus Emre vermiştir.

2. Nefes

Bektaşi şairlerinin söylediği şiirlerdir. Hatayî, Pir Sultan Abdal, Kaygusuz Abdal nefes türünde eser vermiştir.

3. Nutuk

Tarikata giren müritlere, yol gösteren şeyhlerin söylediği şiirlerdir.

4. Hikmet

Yesevilik tarikatını yaymak için yazılan şiirlerdir.

5. Şathiye

Ciddi bir düşünce ya da duyguyu iğneli ve gülmeceli bir üslupla anlatan şiirlerdir. Bunun tasavvufla ilgili olanlarına şathiyat-ı sofiyane denir.

6. Devriye

Allah’tan gelip Allah’a dönüleceği inancıyla doğum ve ölüm olayını belirli bir döngü içinde veren şiirlerdir.

Çözümlü Örnek Sorular

Soru 1: Aşağıdakilerden hangisi Halk edebiyatı nazım şekillerinden biri değildir?

A) Koşma
B) Gazel
C) Semai
D) Mani

Çözüm: Gazel, Divan edebiyatına ait bir nazım şeklidir. Koşma, semai ve mani ise Halk edebiyatı ürünleridir.

Doğru Cevap: B) Gazel

---

Soru 2: Aşk, doğa, yiğitlik gibi konuların işlendiği ve genellikle 11’li hece ölçüsüyle yazılan Halk edebiyatı nazım şekli hangisidir?

A) Varsağı
B) Türkü
C) Koşma
D) Ninni

Çözüm: Koşma, Halk edebiyatında en yaygın nazım şeklidir. Genellikle 11’li hece ölçüsüyle yazılır ve aşk, doğa, yiğitlik gibi konuları işler.

Doğru Cevap: C) Koşma

---

Soru 3: Aşağıdaki nazım şekillerinden hangisi “ağıt” türüyle benzerlik gösterir?

A) Mani
B) Semai
C) Varsağı
D) Türkü

Çözüm: Ağıt, ölen bir kişinin ardından söylenen ve acıyı ifade eden şiirlerdir. Varsağı da hüzünlü ve yiğitçe bir söyleyişe sahip olduğu için ağıtla benzerlik gösterir.

Doğru Cevap: C) Varsağı

---

Soru 4: “Bre ağalar, be ağalar” gibi hitaplarla başlayan, yiğitçe bir söyleyişe sahip olan Halk edebiyatı nazım şekli hangisidir?

A) Koşma
B) Semai
C) Varsağı
D) Türkü

Çözüm: Varsağı, özellikle “bre, be hey” gibi hitaplarla başlar ve yiğitçe bir üsluba sahiptir. Genellikle 8’li hece ölçüsüyle yazılır.

Doğru Cevap: C) Varsağı

---

Soru 5: Dörtlüklerden oluşan, 7’li hece ölçüsüyle söylenen ve genellikle aşk konusunu işleyen Halk edebiyatı nazım şekli hangisidir?

A) Mani
B) Semai
C) Türkü
D) Ninni

Çözüm: Semai, 8’li hece ölçüsüyle yazılır ve koşmaya benzer. Ancak mani, 7’li hece ölçüsüyle yazılan kısa bir nazım şeklidir.

Doğru Cevap: A) Mani

---

Soru 6: Aşağıdakilerden hangisi anonim Halk edebiyatı nazım şekillerinden biridir?

A) Koşma
B) Varsağı
C) Türkü
D) Semai

Çözüm: Türkü, halkın ortak malı olan ve söyleyeni belli olmayan anonim bir nazım şeklidir. Koşma, varsağı ve semai ise âşık edebiyatı ürünleridir.

Doğru Cevap: C) Türkü