Maddenin Hâl Değişim Noktaları

• Hacmi ve kütlesi olan tanecikli yapılara madde denir. Madde doğada katı, sıvı ve gaz olmak üzere üç hâlde bulunur.
• Maddeler saf ve saf olmayan maddeler olmak üzere ikiye ayrılır.
• Tek cins tanecikten oluşan maddelere saf madde denir, farklı cins taneciklerden oluşan maddelere ise saf olmayan maddeler denir.
• Saf bir maddeyi diğer saf maddelerden ayırt etmek için kullanılan özellikler vardır. Erime noktası, donma noktası ve kaynama noktası ayırt edici özelliklerdir.
• Maddeler ısı alışverişi sonucu hâl değiştirir. Hâl değişimi sonucu maddenin tanecikleri arasındaki boşluk artar ya da azalır.

Erime Noktası

• Bir maddenin ısı alarak katı hâlden sıvı hâle geçmesine erime denir.
• Saf katı bir maddenin ısı alarak sıvı hâle geçmeye başladığı sıcaklık değerine erime noktası denir.
• Erime noktası ayırt edici özelliktir. Farklı iki saf maddenin erime noktası aynı olamaz.
• Saf bir maddenin erime süresince sıcaklığı sabit kalır.
• Erime sıcaklığı kütleye bağlı değildir. Örneğin bir bardak dolusu buz da, bir kazan dolusu buz da $0^\circ\text{C}$‘de erimeye başlar.

Donma Noktası

• Bir maddenin ısı vererek sıvı hâlden katı hâle geçmesine donma denir.
• Saf bir maddenin donmaya başladığı sıcaklığa donma noktası denir.
• Donma noktası ayırt edici özelliktir. Farklı iki saf maddenin donma noktası aynı olamaz.
• Saf bir maddenin donma süresince sıcaklığı sabit kalır.
• Donma sıcaklığı kütleye bağlı değildir. Örneğin bir bardak dolusu su da, bir kazan dolusu su da $0^\circ\text{C}$‘de donmaya başlar.
• Saf bir maddenin erime sıcaklığı, donma sıcaklığına eşittir.

Kaynama Noktası

• Bir maddenin ısı alarak sıvı hâlden gaz hâle geçmesine buharlaşma denir.
• Buharlaşmanın en hızlı olduğu an kaynama anıdır.
• Isı alan saf bir sıvının kaynamaya başladığı sıcaklık değerine kaynama noktası denir.
• Kaynama süresi boyunca maddenin sıcaklığı değişmez.
• Kaynama noktası madde miktarına bağlı değildir. Örneğin bir bardak dolusu su da, bir kazan dolusu su da $100^\circ\text{C}$‘de kaynamaya başlar.

Çözümlü Sorular

1. Soru

Saf maddeler için ayırt edici özellikler olan Erime Noktası, Donma Noktası ve Kaynama Noktası ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur?

A) Kaynama noktası, madde miktarına bağlı olarak değişir.

B) Erime noktası, donma noktasından her zaman daha yüksektir.

C) Hâl değiştirme süresince saf maddelerin sıcaklığı sabit kalır.

D) Farklı iki saf maddenin kaynama noktaları aynı olabilir.

Cevap: C

Çözüm:

• A) Kaynama noktası madde miktarına bağlı değildir (Örn: Bir bardak su da, bir kazan su da $100^\circ\text{C}$‘de kaynar).

• B) Saf maddeler için Erime Noktası = Donma Noktası‘dır.

• C) Saf maddeler hâl değiştirirken (erime, donma, kaynama) verdikleri veya aldıkları ısı hâl değişimine harcandığı için sıcaklıkları sabit kalır. (Doğru)

• D) Erime noktası, donma noktası ve kaynama noktası ayırt edici özellikler olduğu için, farklı iki saf maddenin bu noktaları aynı olamaz.

---

2. Soru

Aşağıdaki hâl değişimlerinden hangisi gerçekleşirken madde çevresine ısı verir?

A) Erime

B) Kaynama

C) Buharlaşma

D) Donma

Cevap: D

Çözüm:

• Erime (katıdan sıvıya) ve Kaynama/Buharlaşma (sıvıdan gaza) olaylarında madde çevrelerinden ısı alır.

• Donma (sıvıdan katıya) olayında ise madde tanecikleri arasındaki boşluk azalır ve madde çevreye ısı verir.

---

3. Soru

Bir miktar saf suyun kaynamaya başladığı sıcaklık $100^\circ\text{C}$ olarak ölçülmüştür. Bu suyun miktarının iki katına çıkarılması durumunda, suyun kaynamaya başlama sıcaklığı kaç $^\circ\text{C}$ olur?

A) $50^\circ\text{C}$

B) $100^\circ\text{C}$

C) $150^\circ\text{C}$

D) $200^\circ\text{C}$

Cevap: B

Çözüm:

Kaynama noktası saf maddeler için ayırt edici bir özellik olup, madde miktarına bağlı değildir. Su miktarı artsa bile, deniz seviyesinde suyun kaynama noktası $100^\circ\text{C}$ olarak kalır.

---

4. Soru

Bir saf katı maddenin ısıtılmasına ait sıcaklık-zaman grafiği incelendiğinde, maddenin sıcaklığının sabit kaldığı bir zaman aralığı gözlenmiştir.

Bu zaman aralığında madde ile ilgili aşağıdaki yargılardan hangisi kesinlikle doğrudur?

A) Madde tamamen sıvı hâldedir.

B) Madde katı hâlden sıvı hâle geçmektedir (erime).

C) Madde buharlaşmaktadır.

D) Madde erime noktasının altındaki bir sıcaklıktadır.

Cevap: B

Çözüm:

• Isıtılan bir saf katı maddenin sıcaklığının sabit kaldığı aralık, maddenin hâl değiştirdiği aralıktır.

• Katı bir madde ısıtıldığında hâl değişimi erime (katıdan sıvıya geçiş) olayıdır. Bu aralıkta madde hem katı hem de sıvı hâlde bulunur.

• C) Buharlaşma, sıvı hâlde gerçekleşir.

• A ve D) Sıcaklığın sabit kaldığı aralıkta madde ne tamamen sıvı hâldedir ne de erime noktasının altındadır.

---

5. Soru

Aşağıdaki maddelerden hangisinin Erime Noktası, Donma Noktası ve Kaynama Noktası değerlerinin birbirinden farklı olması beklenir?

A) Saf Alkol

B) Saf Demir

C) Tuzlu Su

D) Saf Su

Cevap: C

Çözüm:

• A, B ve D seçeneklerindeki maddeler saf madde kabul edilir ve saf maddelerin Erime Noktası, Donma Noktası ve Kaynama Noktası değerleri kesin ve sabittir (kaynama noktaları hariç, erime ve donma noktaları birbirine eşittir).

• Tuzlu Su ise saf olmayan bir karışımdır. Karışımların hâl değişim sıcaklıkları sabit değildir ve hâl değiştirme süresince sıcaklıkları değişir. Bu nedenle bu değerlerin saf maddelerle aynı şekilde tanımlanması beklenmez.

---

6. Soru

Aşağıda verilen hâl değişimlerinden hangisi, sıvı hâlden katı hâle geçişi ifade eder?

A) Erime

B) Kaynama

C) Donma

D) Yoğuşma

Cevap: C

Çözüm:

• Donma, sıvı hâldeki bir maddenin ısı vererek katı hâle geçmesi olayıdır. (Örn: Suyun buza dönüşmesi)

• Yoğuşma ise gaz hâlden sıvı hâle geçiştir.

---

7. Soru

Maddenin hâl değişimleri sırasında tanecikler arasındaki boşluk artar ya da azalır. Buna göre, bir madde donarken tanecikleri arasındaki boşluk ve sıcaklığı nasıl değişir?

	Tanecikler Arası Boşluk	Sıcaklık
A)	Artar	Sabit Kalır
B)	Azalır	Artar
C)	Azalır	Sabit Kalır
D)	Artar	Azalır

Cevap: C

Çözüm:

• Donma (sıvıdan katıya geçiş) sırasında madde çevreye ısı verir ve daha düzenli bir yapıya geçer. Bu durum taneciklerin birbirine yaklaşması, yani tanecikler arası boşluğun azalması anlamına gelir.

• Madde saf olduğu için, donma süreci boyunca (hâl değiştirme anında) sıcaklığı sabit kalır.