Çözünme olayı, çözünen ve çözücü tanecikleri arasındaki etkileşimlerin niteliğine göre farklı türlere ayrılır. Bu sınıflandırma, çözünme sırasında kimyasal bir değişimin olup olmadığına odaklanır.

İyonik Çözünme

İyonik bileşiklerin (tuzlar, asitler ve bazlar) polar bir çözücüde (genellikle su) çözünmesidir. Bu süreçte, bileşiği bir arada tutan iyonik bağlar kopar ve pozitif ve negatif yüklü iyonlar birbirinden ayrılarak çözücü molekülleri tarafından sarılır. Bu olaya iyonlaşma denir. Çözelti içinde serbestçe hareket eden iyonlar oluştuğu için, bu tür çözeltiler elektrik akımını iletebilir ve bu nedenle elektrolit çözelti olarak adlandırılır.

• Örnek: Sodyum klorür (NaCl) katısının suda çözünmesi. Sodyum ve klorür iyonları birbirinden ayrılarak su molekülleri tarafından sarılır.

Moleküler Çözünme

Kovalent bağlı moleküler bileşiklerin polar bir çözücüde moleküler halde dağılmasıdır. Bu süreçte çözünen maddenin molekül yapısı bozulmaz ve iyon oluşumu gerçekleşmez. Bu nedenle, moleküler çözünme sonucu oluşan çözeltiler elektrik akımını iletmez ve elektrolit olmayan çözelti olarak bilinir.

• Örnek: Şekerin (C12H22O11) suda çözünmesi. Şeker molekülleri suya dağılır ancak iyonlarına ayrışmaz.

Kimyasal Çözünme

Çözünme sırasında çözünen ile çözücü arasında kimyasal bir tepkime meydana gelmesidir. Bu süreçte yeni kimyasal türler oluşur. Maddenin kimyasal yapısı değiştiği için, bu olay geri dönüşümsüz olabilir veya eski haline dönmesi kimyasal yöntemler gerektirebilir.

• Örnek: Sodyum (Na) metalinin suya atılması. Bu, şiddetli bir tepkimeye yol açar ve sodyum hidroksit (NaOH) ile hidrojen gazı oluşur. Bu bir çözünme değil, doğrudan bir kimyasal tepkimedir.

Fiziksel Çözünme

Çözünme sırasında çözünen maddenin kimyasal yapısının değişmeden, sadece fiziksel olarak çözücü içinde dağılmasıdır. Moleküler çözünme ve iyonik çözünme, aslında kimyasal bir tepkime olmadan gerçekleştiği için fiziksel çözünme başlığı altında incelenir. Bu, maddenin yalnızca fiziksel hali ve etkileşimlerinin değiştiğini vurgular.

Özetle, çözünme olayı temelde bir fiziksel değişimdir, ancak bu olayın içinde gerçekleşen taneciklerin ayrışma biçimine göre “iyonik” ve “moleküler” gibi daha alt gruplara ayrılır. “Kimyasal çözünme” ise bir çözünme olayıyla birlikte meydana gelen bir kimyasal tepkimeyi ifade eder.

Çözümlü Sorular

1. Soru Aşağıdaki çözünme örneklerinden hangisi, çözelti içinde elektrik akımını iletecek iyonların oluştuğunu gösterir?

A) Suyun içine dökülen benzinin çözünmesi B) Şekerin suda moleküler olarak çözünmesi C) Tuzun suda iyonlarına ayrılarak çözünmesi D) Naftalinin etil alkolde çözünmesi

Çözüm: Elektrik akımını iletmek için çözelti içinde serbestçe hareket eden iyonlar bulunmalıdır. Tuz (iyonik bileşik), suda çözündüğünde iyonlarına ayrışır ve bu nedenle elektrik akımını iletir.

Doğru Cevap: C

2. Soru Aşağıdaki maddelerden hangisinin suda çözünmesi, hem fiziksel hem de moleküler çözünmeye örnektir?

A) Sodyum klorür (NaCl) B) Hidrojen klorür (HCl) C) Sükroz (C12H22O11) D) Potasyum hidroksit (KOH)

Çözüm: Moleküler çözünme, maddenin molekül yapısı bozulmadan çözünmesidir. Sükroz (şeker) suda moleküler olarak çözünür. Bu durum aynı zamanda kimyasal bir değişim olmadığı için fiziksel çözünmeye de örnektir.

Doğru Cevap: C

3. Soru Bir çözünme olayı sırasında çözünen maddenin kimyasal yapısının değiştiği biliniyorsa, bu olay hangi sınıfta yer alır?

A) İyonik çözünme B) Moleküler çözünme C) Fiziksel çözünme D) Kimyasal çözünme

Çözüm: Kimyasal çözünme, çözünen maddenin çözücü ile tepkimeye girerek kimyasal yapısının değiştiği olaylara verilen isimdir.

Doğru Cevap: D