ULAŞIM SİSTEMLERİ (DENİZ YOLU VE BOĞAZLAR – KANALLAR)
Deniz Yolu Ulaşımı
Deniz ulaşımı ilk olarak eski Dünya karaları arasındaki denizlerde başladı. Başta Akdeniz kıyılarındaki liman şehirleri arasında yapıldı. Pusulanın icadı, gemi yapım tekniğinin ilerlemesi ve 20. yüzyıl başlarındaki buharlı gemiler sayesinde deniz ulaşımı zirveye ulaştı. Deniz yolları, tek seferde en fazla yük taşıyabilen, altyapı masraflar az olan “en ucuz mal taşıyan ulaşım sistemi” özelliğindedir. Bu nedenle en fazla yük kıtalar arasında deniz yollarıyla taşınır.
Dünya’nın Önemli Su Yolları Hangileridir?
- Kuzey Atlantik Yolu: Batı ve Kuzeybatı Avrupa limanları ile Kuzey ve Güney Amerika arasındaki en işlek deniz yoludur. Dünya’da deniz yolu ile taşınan malların yarısı bu güzergâh üzerinden yapılır.
- Akdeniz – Asya – Avustralya Yolu: Cebelitarık Boğazı’ndan başlayıp Akdeniz – Süveyş Kanalı – Kızıldeniz— Hint Okyanusu’na oradan Güneydoğu Asya ile Avustralya ve Yeni Zelanda’ya uzanan deniz yolu güzergahıdır. İkinci önemli deniz yolunu oluşturur.
- Ümit Burnu Yolu: Avrupa ülkeleri ile Avustralya ve Pasifik ülkeleri deniz ulaşımında bu yolu kullanır. Süveyş Kanalı açıldıktan sonra önemi azalmakla birlikte Süveyş Kanalı’ndan geçemeyecek büyük gemiler bu yolu kullanır.
- Pasifik Aşırı Su Yolları: ABD ve Güney Amerika ile Güneydoğu Asya ve Avustralya arasındaki bu yolların trafiği Atlantik yolları kadar yoğun değildir. Panama Kanalı’ndan Pasifik’e açılan gemiler bu yolları izler.
1. Önemli Deniz Yolları – Boğazlar – Kanallar
Özellikle kıtalar arasındaki yapılan ticarete konu olan demir – çelik ürünleri, beyaz eşya, elektronik eşya, otomotiv ürünleri, daha çok konteyner gemileriyle; petrol ve türleri olan malzemeler petrol tankerleriyle bir kıtadan diğerlerine taşınmaktadır. Gemi ve tankerler zamandan ve paradan tasarruf için önemli boğaz ve su yollarını kullanarak ulaşmaları gereken yerlere giderler. Bu nedenle ülkenin sahip olduğu boğaz ve kanallar iki kere önem taşır. Ülkeler için bir gelir kaynağı iken bir de stratejik açıdan o boğaz ve su yolunun bulunduğu konumun önem kazanmasında etkili olur.
a) Süveyş Kanalı
- Mısır’da Sina Yarımadası ile Afrika arasında Akdeniz ile Kızıldeniz’i bağlar.
- 1869 yılında uluslararası ulaşıma açılmış, savaşlar sonrası hasar gördüğünden 1987 – 1975 yılları arasında kapalı kalmıştır.
- Dünya’da kapakları olmayan en uzun kanal olduğu gibi kaza riski en düşüktür. Gece – gündüz geçiş yapılabilir.
- Kanaldan geçerken kılavuz kaptan almak ve geçiş ücreti ödemek zorunludur.
b) Panama Kanalı
- Fransız ve ABD iş birliğiyle 1880’de yapımı başlayan kanal 1914 yılında tamamlanmıştır. Orta Amerika’da Panama ülkesinde 28 m yüksekliğindeki platodan geçen kanal üç kademeli su yükseltme sistemine sahip dünyanın en modern kanalıdır.
- Atlas Okyanusu ile Pasifik Okyanusu’nu birleştirir. Daha önceleri Arjantin’in güneyindeki Macellan Boğazı’nı kullanmak zorunda olan gemiler için zaman ve yakıt tasarrufu sağlamıştır.
- Yılda yaklaşık 14 bin gemi geçen kanal Dünya ticaretinin %5’inin yapıldığı su yoludur.
- 80 km uzunluğundaki kanalı gemiler 8 – 10 saatte geçer.
c) Kiel Kanalı
- 1895 yılında açılan kanal Baltık Denizi ile Kuzey Denizi’ni Almanya’nın kuzeyinden bağlar.
- Danimarka, İsveç, Finlandiya, Rusya, Litvanya, Letonya, Polonya ve Estonya için çok önemlidir.
d) Korint Kanalı
- Mora Yarımadası ile Yunanistan’ı ayıran dar bir kanaldır. Ege Denizi ile İyon ve Adriyatik denizlerini bağlar. Küçük tonajlı ve turist gemilerinin geçişi için uygun bir su yoludur.
e) Cebelitarık Boğazı
- Akdeniz’i Atlas Okyanusu’na bağlayan; Avrupa ile Afrika’yı ayıran boğazdır.
- Batı ve Kuzey Avrupa’dan gelen gemilerin Akdeniz ve Güneydoğu Asya’ya giderken geçmek zorunda oldukları bir boğazdır.
- Dünya deniz ticaretinde önem taşır.
f) Malakka Boğazı
- Malezya – Singapur ile Endonezya’daki Sumatra Adası arasındaki boğazdır.
- Hint Okyanusu’nun kuzeyinden geçen gemiler Güneydoğu Asya,
- Gemilerde korsanlık ve silahlı soygunların en fazla olduğu noktalardan biridir.
- Avustralya ve Yeni Zelanda’ya geçerken bu boğazı kullanır. Çin, Hindistan, Endonezya ve Japonya ticaret havzası için çok önemlidir.
g) İstanbul – Çanakkale Boğazları
- Cebelitarık ve Malakka Boğazı gibi farklı ülkeler arasında bulunmaz, Türkiye topraklarında yer alır.
- Dünya’nın en işlek su yollarından biri olup, Panama Kanalı’nın 4 katı, Süveyş Kanalı’nın 3 katı daha fazla trafiğe sahiptir. (50 bin geçişten fazla)
- Karadeniz kıyısındaki ülkelerin Akdeniz’e açılmasını sağlar.
- Keskin dönüşleri olan dar bir su yoludur. Büyük gemilerin geçişi 2 saat sürebilir.
- Kılavuz kaptan alan gemiler hariç parasız geçiş yapılmaktadır.
h) Bab’ül Mendep Boğazı
- Akdeniz’i Kızıldeniz üzerinden Hint Okyanusu’na bağlayan boğaz Afrika ile Arap Yarımadası (Asya’da) arasında yer alır.
- Akdeniz Havzası’ndan Uzak Doğu’ya giden gemiler için geçmek zorunda oldukları bir boğazdır.
ı) Hürmüz Boğazı
- Basra Körfezi’ne kıyısı olan ülkeler ve petrol taşımacılığı için çok önem taşır. Petrol boğazı da denir.
- Basra Körfezi ile Umman Denizi’ni bağlayan boğazdan saatte ortalama 5 petrol gemisi geçer.
- Genişliği 56 km, derinliği 115 m olan boğaz çok büyük gemilerin geçmesine olanak sağlar.
i) Dover Boğazı
- İngiltere ile Fransa arasında güneydeki Manş Denizi ile kuzeyindeki Kuzey Denizi arasındaki boğazdır.
- Fransa ile İngiltere arasındaki bu en yakın yerde iki ülkeyi deniz altından bağlayan Manş Tüneli geçer.
- Dover Boğazı, Kuzey Avrupa ülkelerinin Akdeniz’e giden en kısa yolda geçmeleri gereken bir boğazdır.
k) Messina Boğazı
- İtalya Yarımadası’nın güneyinde Sicilya Adası ile arasında bulunan boğazdır.
I) Bering Boğazı
- Büyük Okyanus’u Kuzey Buz Denizi’ne bağlayan; Asya ile Kuzey Amerika’yı ayıran boğazdır.
- Tarih Değiştirme Çizgisi’nin geçtiği varsayılan bu boğazın eski çağlarda deniz alçalması sonucu karalaştığı ve bu iki kıta arasında canlı geçişlerinin olduğu söylenmektedir.
m) Macellan Boğazı
- Güney Amerika’da Arjantin’in güneyinde Atlas Okyanusu ile Pasifık (Büyük) Okyanusu’nu bağlayan boğazdır. Güney ülkeleri Güney Afrika ve Avustralya’ya gidişte bu boğaz yolunu kullanır.
- Panama Kanalı’ndan önce Atlantik ile Pasifik arasında zorunlu bir yol iken Panama Kanalı’ndan sonra önemi azalmıştır.
