Özne-Yüklem Uyumsuzluğu
Aşağıda verilen kurallara uymayan cümlelerde özne-yüklemi uyuşmazlığından kaynaklan anlatım bozukluğu olur.
a) Kişi Uyumu
- Özne birden çok kişiden oluşursa ve öznenin içinde birinci teklik şahıs zamiri yani “ben” varsa yüklem birinci çokluk
kişi (biz) olur.
- Öznenin içinde ikinci teklik şahıs zamiri yani “sen” varsa yüklem ikinci Çokluk kişi (siz) olur.
b) Tekillik-Çoğulluk Uyumu
Eylem, zaman, organ, bitki ve hayvan adları, soyut kavramlar ve cansız varlıklar çoğul özne olursa yüklem tekil olur.
- Düşünceler, hiçbir şekilde engellenemez.
Topluluk adları özne olursa yüklem tekil olur.
- Köy halkı, olayı anlamak için meydanda toplandı.
Belgisiz zamirler, özne olursa yüklem tekil olur.
- Çoğu, dün akşam burada yemek yedi.
Öznenin içinde sayı sıfatı varsa yüklem tekil olur.
- İki kardeş, kapının önünde babalarını bekliyordu.
Kişileştirmenin olduğu cümlelerde yüklem tekil de çoğul da olur.
- Çiçekler, utancından boyun eğdiler / eğdi.
İnsanı karşılayan kavramlar çoğul özne olursa yüklem tekil de çoğul da olur.
- Çocuklar, bugün pikniğe gitti / gittiler.
Yanlış Kullanım:
- Benim kollarım neden bomboş kaldılar.
- Hepsi, istifasını verip işten beraber ayrıldılar.
- Ben ve Ali bu akşam memlekete gideceğim.
- Bu fikirler, artık bana da zarar veriyorlar.
- Böyle filmler, beni çocukluğuma götürürler.
- Ancak sen ve arkadaşın bu işin üstesinden gelebilir.
- O mahur beste çalar, Müjgan’la ben ağlaşırdım.
Doğru kullanım
- Benim kollarım neden bomboş kaldı.
- Hepsi, istifasını verip işten beraber ayrıldı.
- Ben ve Ali bu akşam memlekete gideceğiz.
- Bu fikirler, artık bana da zarar veriyor.
- Böyle filmler, beni çocukluğuma götürür.
- Ancak sen ve arkadaşın bu işin üstesinden gelebilirsiniz.
- O mahur beste çalar, Müjgan’la ben ağlaşırdık.
