Osmanlı Devleti’nde İsyanlar ve Düzeni Koruma Çabaları
XVII. Yüzyılda İç İsyanlar
Bu dönemde yaşanan iç isyanlar 3 kısma ayrılır: İstanbul, Anadolu ve Eyalet İsyanları.
XVI yüzyılda Osmanlı Devleti’nin idari, askeri ve mali alanlarında ortaya çıkan bozulmalar isyanların çıkmasında ve yaygınlaşmasında etkili olmuştur.
1. İstanbul İsyanları
Merkez İsyanları ya da Yeniçeri İsyanları olarak da bilinir.
İstanbul İsyanları’nı yeniçeriler çıkartmıştır.
İstanbul İsyanları’nın Sebepleri
- Merkezi yönetimin bozulması (temel neden)
- Yeniçerilerin maaşlarını zamanında alamaması
- Yeniçerilere değeri düşük akçe ile maaş ödenmesi
- Kapıkulu ordusunda disiplinin bozulması (kanun dışı asker alınması)
- Yeniçerilerin cülüs bahşişi almak istemesi
- Yönetimde etkin olmak isteyen devlet adamlarının yeniçerileri kışkırtması
- Yeniçeri Ocağı’nın kaldırılacağı endişesi
İstanbul İsyanları’nın Sonuçları
- Devlet otoritesi sarsılmıştır.
- Yeniçerilerin yönetimdeki etkisi artmıştır.
- Yeniçeriler yaptırım gücüne sahip olmuştur.
- İstanbul’da asayiş ve güvenlik bozulmuştur.
- Devlet adamları korkarak görev yapmaya başlamıştır.
2. Celâli ve Suhte (medrese talebesi) İsyanları
Anadolu’da çıkmış isyanlardır.
İsyanların çıkmasında ve yaygınlaşmasında; asker kaçakları, vergi yükünden toprağını terk etmiş köylüler ve işsiz medrese öğrencileri etkin rol oynamışlardır.
Celâli ve Suhte İsyanları’nın Sebepleri
- Merkezi otoritenin zayıflaması
- Ekonomik düzenin kötüleşmesi
- Tımar sisteminin bozulması
- İltizam sisteminin yaygınlaşması
- Vergilerin ağırlaşması
- Rüşvet ve iltimasın yaygınlaşması
- Adalete olan güvenin sarsılması (kadıların yanlış kararlar vermeleri)
- Savaşların uzun sürmesi
Önemli Celâli İsyanları; Karayazıcı, Canbolatoğlu, Kalenderoğlu ve Katırcıoğlu isyanlarıdır.
İsyanlar; baskı ve şiddet yoluyla bastırılmıştır. İsyanların ortaya çıkış nedenleri üzerinde durulmamıştır.
Celâli İsyanları’nın Sonuçları
- Anadolu’da devlet otoritesi zayıflamıştır.
- Asayiş ve güvenlik bozulmuştur.
- Halk ile devlet arasındaki bağlar kopmuştur.
- Tarımsal üretim düşmüştür.
- Vergiler azalmış, düzenli olarak toplanamamıştır.
- Devlet gelirleri azalmıştır.
- Anadolu’da ekonomik hayat durma noktasına gelmiştir.
- Boş yere kardeş kanı akıtılmıştır.
- “Büyük Kaçgun” adı verilen köyden şehirlere göç hız kazanmış şehirlerde işsiz sayısı artmış, güvenlik sorunları doğmuştur.
Eyalet İsyanları
Merkezi otoritenin zayıflaması, Eyalet İsyanları’nın ortaya çıkmasına etki etmiştir.
Yemen, Bağdat, Erdel, Eflâk, Boğdan gibi merkeze uzak eyaletlerde çıkan isyanlardır.
Eyalet İsyanları’nın Sebepleri
- Yerel idarecilerin bağımsız olmayı istemesi
- Eyaletlerin savaş alanları hâline dönüşmesi
- Halka ağır vergiler getirilmesi
- Halkın, yöneticiler tarafından kötü muameleye tabi tutulması
Eyalet İsyanları’nın Sonuçları
- Eyalet İsyanları güçlükle bastırılabilmiştir.
- İsyanların bastırılabilmesi için tavizler verilmiştir.
- Eyalet İsyanları; İstanbul, Celâli ve Suhte isyanlarına göre devleti daha az etkilemiştir.
