Kimyada, “çözünme” (dissolution) terimi, bir maddenin bir çözücü içinde dağılarak homojen bir karışım oluşturduğu fiziksel bir süreçtir. Bu süreçte, çözünen maddenin kimyasal yapısı değişmez, sadece tanecikleri ayrılır. Ancak bazı maddeler için bu fiziksel dağılma süreci, bir kimyasal reaksiyonla birlikte gerçekleşebilir. Bu nedenle, çözünme olaylarını iki ana kategoriye ayırarak incelemek, konuyu anlamak için faydalıdır:

1. Fiziksel Çözünme: En yaygın çözünme türüdür. Çözünen maddenin molekül yapısı veya iyonik yapısı korunur. Örnek olarak, şekerin suda çözünmesi (moleküler çözünme) veya tuzun suda çözünmesi (iyonik çözünme) verilebilir. Bu çözeltiler, çözünenin özelliğine bağlı olarak elektriği iletebilir veya iletmez.
2. Kimyasal Reaksiyonla Gerçekleşen Çözünme (İyonlaşma): Bu süreçte, çözünen madde çözücüyle kimyasal bir tepkimeye girer ve yeni türler (genellikle iyonlar) oluşur. Bu, özellikle asit ve bazların suda çözünme şeklidir. Asitler hidronyum iyonu ($H_3O^+$) oluştururken, bazlar hidroksit iyonu ($OH^-$) oluşturur. Bu tür çözeltiler daima elektrik akımını iletir.

Bu test, iki çözünme türü arasındaki temel farkları ve bu farkların yol açtığı sonuçları anlamanıza yardımcı olacaktır.

---

Çözümlü Örnek Test Soruları

---

Soru 1:

Aşağıdaki maddelerden hangisi suda çözündüğünde fiziksel bir çözünme olayı gerçekleşir?

A) Asetik asit ($CH_3COOH$)
B) Amonyak ($NH_3$)
C) Sülfürik asit ($H_2SO_4$)
D) Şeker ($C_{12}H_{22}O_{11}$)
E) Hidroklorik asit (HCl)

Çözüm:
Asetik asit, amonyak, sülfürik asit ve hidroklorik asit suda iyonlaşarak kimyasal bir reaksiyonla çözünürler. Şeker ise suda molekül yapısını koruyarak dağılır ve bu saf bir fiziksel çözünme örneğidir.
Doğru cevap D şıkkıdır.

---

Soru 2:

Sodyum hidroksitin (NaOH) suda çözünmesi sırasında hangi tür bir olay gerçekleşir?

A) Sadece fiziksel çözünme
B) Sadece kimyasal reaksiyon
C) Fiziksel çözünme ve kimyasal reaksiyon birlikte gerçekleşir.
D) Sadece iyonik çözünme
E) Hiçbir çözünme olayı gerçekleşmez.

Çözüm:
Sodyum hidroksit (NaOH) katısı suda iyonlarına ayrışarak çözünür. Bu ayrışma, bir çözünme (fiziksel olay) ve iyonların oluşumu (kimyasal reaksiyonla birlikte gerçekleşen olay) olarak kabul edilir. Bu nedenle, hem fiziksel bir dağılma hem de kimyasal bir değişim aynı anda meydana gelir.
Doğru cevap C şıkkıdır.

---

Soru 3:

Kimyasal bir reaksiyonla çözünen bir maddenin çözeltisi için aşağıdaki özelliklerden hangisi kesindir?

A) Renksizdir.
B) Elektrik akımını iletir.
C) Doymuş bir çözeltidir.
D) pH’ı 7’den büyüktür.
E) Homojen değildir.

Çözüm:
Bir madde suda kimyasal bir reaksiyonla çözünüyorsa, bu genellikle iyonlaşma anlamına gelir. İyonlaşma sonucunda serbest hareket eden iyonlar oluşur ve bu iyonlar çözeltinin elektrik akımını iletmesini sağlar.
Doğru cevap B şıkkıdır.

---

Soru 4:

Aşağıdaki çözünme örneklerinden hangisi, sadece fiziksel bir değişim içerir?

A) Hidrojen klorür gazının suda çözünmesi
B) Potasyum hidroksit katısının suda çözünmesi
C) Sodyum nitrat katısının suda çözünmesi
D) Nitrik asidin suda çözünmesi
E) Amonyağın suda çözünmesi

Çözüm:
Sodyum nitrat ($NaNO_3$) bir tuzdur ve suda iyonlarına ayrışarak fiziksel olarak çözünür. Bu olayda bir kimyasal reaksiyon olmaz, sadece iyonlar solvate olur. Diğer seçeneklerdeki maddeler asit veya baz olduğu için suda kimyasal reaksiyonla çözünürler.
Doğru cevap C şıkkıdır.

---

Soru 5:

Fiziksel ve kimyasal çözünme olayları için ortak özellik aşağıdakilerden hangisidir?

A) Her ikisi de yeni bir bileşik oluşturur.
B) Her ikisi de iyonlaşma içerir.
C) Her ikisi de çözücünün fiziksel yapısını değiştirir.
D) Her ikisi de homojen bir karışım oluşturur.
E) Her ikisi de elektrik akımını iletir.

Çözüm:
Fiziksel çözünme de kimyasal reaksiyonla gerçekleşen çözünme de sonucunda homojen bir karışım olan çözelti oluşur. Diğer seçenekler (yeni bileşik oluşumu, iyonlaşma, iletkenlik) iki çözünme türü arasında fark gösterir.
Doğru cevap D şıkkıdır.

---

Soru 6:

Bir gazın suda çözünmesi sırasında, gaz molekülleri su molekülleri arasına dağılır ve bu süreçte gazın kimyasal yapısı değişmez. Bu olay en iyi nasıl sınıflandırılır?

A) Sadece kimyasal çözünme
B) Fiziksel çözünme
C) İyonik çözünme
D) Kimyasal reaksiyon
E) Çökelme

Çözüm:
Gazın kimyasal yapısının değişmediği belirtildiği için bu, saf bir fiziksel çözünme olayıdır. İyon oluşmadığından dolayı iyonik çözünme değildir ve yeni bir madde oluşmadığı için kimyasal reaksiyon değildir.
Doğru cevap B şıkkıdır.

---

Soru 7:

Aşağıdaki tepkime, amonyağın suda çözünmesini göstermektedir:
$NH_3(g) + H_2O(s) \rightleftharpoons NH_4^+(suda) + OH^-(suda)$
Bu tepkime, çözünme türleri açısından nasıl değerlendirilir?

A) Sadece fiziksel çözünme
B) Kimyasal çözünme (iyonlaşma)
C) Moleküler çözünme
D) Çökelme
E) Nötralleşme

Çözüm:
Bu tepkimede amonyak ($NH_3$) su ile reaksiyona girerek amonyum iyonu ($NH_4^+$) ve hidroksit iyonu ($OH^-$) gibi yeni türler oluşturmaktadır. Bu, bir kimyasal reaksiyonun bir çözünme olayı ile birlikte gerçekleştiğini, yani iyonlaşmayı gösterir.
Doğru cevap B şıkkıdır.

---

Soru 8:

Şekerin suda çözünmesi ve hidroklorik asidin suda çözünmesi karşılaştırıldığında, hangi ortak özellik bulunur?

A) Her ikisi de iyon içerir.
B) Her ikisi de elektrik akımını iletir.
C) Her ikisi de yeni bir bileşik oluşturur.
D) Her ikisi de homojen bir çözelti oluşturur.
E) Her ikisi de aynı pH değerine sahiptir.

Çözüm:
Şekerli su ve hidroklorik asit çözeltileri, çözünen maddenin çözücü içinde homojen olarak dağıldığı çözeltilerdir. Şekerli su elektriği iletmezken, hidroklorik asit çözeltisi iletir. İkisi de aynı pH’ta değildir ve yeni bileşik oluşturmazlar.
Doğru cevap D şıkkıdır.

---

Soru 9:

Aşağıdaki maddelerden hangisinin suda çözünmesi, çözeltinin pH değerini 7’den küçük yapar?

A) Sodyum hidroksit (NaOH)
B) Amonyum nitrat ($NH_4NO_3$)
C) Potasyum klorür (KCl)
D) Sülfürik asit ($H_2SO_4$)
E) Etil alkol ($C_2H_5OH$)

Çözüm:
pH’ı 7’den küçük yapan maddeler asitlerdir. Sülfürik asit ($H_2SO_4$) suda çözündüğünde tamamen iyonlaşarak hidronyum iyonu ($H_3O^+$) oluşturur ve çözeltiyi asidik yapar.
Doğru cevap D şıkkıdır.

---

Soru 10:

Aşağıdaki durumlardan hangisinde çözelti, elektrolit değildir?

A) Nitrik asidin suda çözünmesi
B) Sodyum klorürün suda çözünmesi
C) Potasyum hidroksitin suda çözünmesi
D) Şekerin suda çözünmesi
E) Kalsiyum sülfatın suda çözünmesi

Çözüm:
Elektrolit olmayan çözeltiler, iyon içermeyen çözeltilerdir. Şeker, suda molekül yapısını koruyarak çözündüğü için iyon oluşturmaz ve bu nedenle elektrolit değildir.
Doğru cevap D şıkkıdır.

---

Soru 11:

Fiziksel çözünme sırasında hangi tip bağlar genellikle korunur?

A) Metalik bağlar
B) Kovalent bağlar
C) İyonik bağlar
D) Hidrojen bağları
E) Hepsi

Çözüm:
Fiziksel çözünme sırasında, moleküllerin kendi içindeki kovalent bağlar veya iyonik bileşiklerin iyonik bağları korunur. Sadece moleküller veya iyonlar arasındaki zayıf etkileşimler yenilerek çözünme gerçekleşir. Dolayısıyla, kimyasal bağlar korunur.
Doğru cevap B şıkkıdır.

---

Soru 12:

Moleküler çözünme ile ilgili aşağıdaki denklemlerden hangisi doğrudur?

A) $NaCl_{(k)} \to Na^+_{(suda)} + Cl^-_{(suda)}$
B) $HCl_{(g)} + H_2O_{(s)} \to H_3O^+_{(suda)} + Cl^-_{(suda)}$
C) $C_{12}H_{22}O_{11(k)} \to C_{12}H_{22}O_{11(suda)}$
D) $NaOH_{(k)} \to Na^+_{(suda)} + OH^-_{(suda)}$
E) $H_2O_{(l)} \to H^+_{(suda)} + OH^-_{(suda)}$

Çözüm:
Şekerin ($C_{12}H_{22}O_{11}$) suda çözünmesi, molekül yapısının değişmediği moleküler çözünmeye örnektir. Bu durum, C şıkkındaki denklemde doğru gösterilmiştir. Diğer şıklardaki denklemler iyonlaşma veya iyonik ayrışma süreçlerini gösterir.
Doğru cevap C şıkkıdır.

---

Soru 13:

Aşağıdakilerden hangisi fiziksel çözünmenin bir sonucu değildir?

A) Çözeltide sadece nötr moleküllerin bulunması
B) Çözeltinin elektrik akımını iletmemesi
C) Çözünenin kimyasal yapısının değişmemesi
D) Çözeltinin homojen olması
E) Çözeltinin pH değerinin 7’den küçük olması

Çözüm:
Saf bir fiziksel çözünme, iyon oluşumuna yol açmadığından pH değerini de değiştirmez (çözücü su ise pH 7 kalır). pH’ın 7’den küçük olması asidik bir çözeltiyi gösterir ki bu da kimyasal bir reaksiyonun (iyonlaşmanın) sonucudur.
Doğru cevap E şıkkıdır.

---

Soru 14:

Suya bir miktar metalik sodyum atılmasıyla gerçekleşen olay için aşağıdakilerden hangisi söylenebilir?

A) Bu olay saf bir fiziksel çözünmedir.
B) Bu olay sadece kimyasal bir reaksiyondur.
C) Bu olay hem fiziksel çözünme hem de kimyasal reaksiyon içerir.
D) Oluşan çözelti elektriği iletmez.
E) Çözeltinin pH değeri 7’dir.

Çözüm:
Metalik sodyumun ($Na$) suya atılması, $2Na(k) + 2H_2O(s) \to 2NaOH(suda) + H_2(g)$ şeklinde şiddetli bir kimyasal reaksiyondur. Bu reaksiyonda sodyum hidroksit oluşur ve suda çözünerek $Na^+$ ve $OH^-$ iyonlarını verir. Bu olay, sadece çözünme değil, bir kimyasal reaksiyondur. Bazı durumlarda çözünme reaksiyonun bir aşaması olabilir, ancak ana olay kimyasal tepkime olduğundan B şıkkı en doğru ifadedir.
Doğru cevap B şıkkıdır.

---

Soru 15:

Bir maddenin suda çözünmesi sırasında hem çözünenin hem de çözücünün kimyasal yapısının değiştiği durum hangisidir?

A) Şekerin suda çözünmesi
B) Tuzun suda çözünmesi
C) Alkolün suda çözünmesi
D) Kalsiyum oksitin suda çözünmesi
E) Helyum gazının suda çözünmesi

Çözüm:
Kalsiyum oksit (CaO), suda çözündüğünde kimyasal olarak reaksiyona girerek kalsiyum hidroksit ($Ca(OH)_2$) oluşturur ($CaO + H_2O \to Ca(OH)_2$). Bu tepkimede hem çözünen (CaO) hem de çözücü (H2O) yeni bir madde oluşturarak kimyasal yapısını değiştirir. Diğer seçenekler, çözünenin kimyasal yapısını değiştirmeyen fiziksel çözünme örnekleridir.
Doğru cevap D şıkkıdır.