Türklerde Yönetime ilişkin Kavramlar
Veraset
Kanında Kut taşıyan hanedanın erkek üyelerine Hakan olma hakkı taşıyan anlayıştır. Veraset sistemine göre ülke hanedanın erkek üyelerinin ortak malıdır. Bu uygulama “Kız çocuklarına egemenlik hakkı tanınmadığını” gösterir.
Kağan
Türk devletlerinde hakimiyetin temsilcisidir. Tanrı’nın bahşettiği Kut ile yönetme yetki gücünü Tanrı’dan aldığına inanan Türk Kağan’ı, Tanrı adına egemenliğini sürdürmüştür.
Boylar Federasyonu
- Türk toplum yapısında aileler (oguş) bir araya gelerek uruglar (sülaleler), uruglar da bir araya gelerek boyları (bod) oluşturmuştur.
- Boy beyleri Boy ile ilgili düzenlemeleri, Boy’un diğer boylana ilişkilerini, boylar arası çıkan sorunları çözümleri konusunda yetkili kılınmıştır.
- Türk devletlerinin kuruluşunda birkaç boy bir araya gelerek siyasal organizasyon haline gelebilmişlerdir.
- Türk devletlerinde görülen Boylar Federasyonu yapısı Türk devletlerinde iç çatışmalara ve siyasal bölünmelere neden olabilmiştir.
Hatun
- Hakan’ın eşine ilk Türk devletlerinde Hatun denilmiştir. Teamüllere (genel uygulama) göre Türk tarihi boyunca (birkaç istisna hariç) Hatunlar Türk kökenli ve soylu ailelerin kızları olarak seçilmiştir.
- Hatunların “elçileri kabul etme” ve elçilerle bazı kanunları görüşerek Hakan’a sunulacak kıvama getirmeleri “Kağan’ı temsil ettiklerinin” göstergesidir.
- Töreye uygun olarak Hatunlar, hatunluk tahtına oturmuş ve Kurultay’a katılarak oy kullanabilmişlerdir.
- Kağanlar gibi buyrukları (bakanları), sarayı ve ordusu olan Hatunlar, Kağan öldüğünde tiginler (Hakan’ın erkek çocukları) küçükse devleti tigin adına yönetebilmişlerdir.
Ayukı
- Günümüz Bakanlar Kurulu konumunda devletin üst düzey görevlilerinin yer aldığı Ayukı; yönetimle ilgili konuların görüşüldüğü ve son söz hakkının Kağan’a ait olduğu kuruldur.
- Ayukı denilen Hükümete, hanedan üyesi olmayan Üge —Aygucı, Hakan olmadığında başkanlık yapmıştır. Ayukı’nın üyelerine Buyruk yani Bakan denmiştir.
Kurultay
- Türk devletlerinde siyasi, askeri. sosyal. ekonomik ve kültürel konuların tartışıldığı, görüşüldüğü meclislere denir.
- Kurultayın bu yönü “Demokratik yönetim anlayışıyla bağdaştığını” gösterir.
Kurultay’ın,
- üyelerinin temsilci niteliğinin olması,
- Kanun yapma gücünün olması.
- Kağan’ı seçme, Kağan’ın yetkilerini denetleme yetkisinin olması yönleri demokratik nitelikte olduğunun kanıtıdır.
- Hunlar zamanında yılda üç kurultay toplandığı bilinmektedir.
Kurultay’a katılan Boy Beyi’ne “toygun” denmiştir. - Kurultay’da alınan karar1ar Kağan’ı bağlamaz. çünkü Kurultay’da son söz hakkı Kağan’a aittir. Bu durum Kurultay’ın “Danışma Meclisi” niteliğinde olduğunu gösterir.
Türk devletlerinde; hükümdarlığın hukuksal dayanağının Kut’tan dolayı tanrısal olması ve yönetim hakkının “kurucu hanedana ait olması” ile “boylar federasyonu biçiminde yapılanmanın” görülmesi durumları,
- taht kavgalarına,
- ülke içinde siyasal çatışmalara,
- Türk boyları arasındaki mücadelelere bağlı olarak Türklerin yeni bölgelere göç etmelerine.
