GEN VE ÇEVRE İLİŞKİSİ
Genetik, ebeveynler (anne ya da baba) ile oğul döller arasındaki benzerlik ve farklılıkların sebebini de inceler.
Tüm canlı türlerinde oğul döller temelde anne ve babaya benzer. Fakat farklılıklar da gözlenebilir. Bu farklılıkların ortaya çıkmasında kalıtım ve çevre gibi faktörler rol oynar. Bu durumla ilgili olarak gelişmenin kalıtsal ve çevresel faktörlerden nasıl etkilendiğini anlatan örnekler verebiliriz.
- Canlılardaki bazı özellikler sadece çevre etkisiyle oluşur.
Örneğin; futbolcunun bacak, basketbolcunun kol kaslarının gelişmesi, - Hamileliğinde radyasyona maruz kalan ya da talidomit adlı uyku ilacını kullanan annenin özürlü çocuk doğurması çevre etkisiyle oluşur.
- Bireylerdeki bazı özellikler sadece kalıtımla belirlenir.
Yani sadece genlerin etkisiyle ortaya çıkar.
Örneğin; kan grubu, göz rengi, yapışık parmaklılık, hemofili, renk körlüğü, dil yuvarlama, yapışık ya da ayrık kulak memesi özellikleri kalıtımla belirlenir. - Bazı özellikler kalıtım ve çevrenin etkisiyle olur.
Sıcaklık, ışık, besin, nem, basınç gibi çevresel faktörlerin genlerin yapısında meydana getirdikleri değişikliklere mutasyon denir. Mutasyon üreme hücrelerinde olursa kalıtsal, vücut hücrelerinde olursa kalıtsal değildir. Çevre sel etkilerle genlerin işleyişinde meydana gelen değişikliklere modifikasyon denir. Modifikasyon kalıtsal değildir, geri frekansını değiştirmez.
Modifikasyona Örnekler
1. Yazın güneş ışığında tenin koyulaşması (bronzlaşması) ya da saçların sararması ışık etkisiyle genlerin işleyişinde değişikliğe neden olan modifikasyon olayıdır.
2. Himalaya tipi tavşanlarda doğal kürk rengi beyaz olup kulaklarda, ayaklarda ve kuyrukta siyah benekler bulunur.
Tavşanın beyaz kıllarından bir bölümü tıraş edilip, bu bölüm buz yastığı ile kapatılırsa yeni çıkan kıllar siyah renkli olur.
Vücudun siyah kıl taşıyan bölümünde kıllar tıraş edilip bu kısım sıcak tutulursa beyaz renkli kıllar çıkar.
Tavşan doğal ortamda bulunursa değişen kıl renkleri normal duruma gelir. Kıl renginin oluşumunda sıcaklık, genlerin işleyişini değiştirmiştir. .
3. Çuha çiçeği (primula) 30oC nin altında kırmızı çiçeklidir. Bu bitki tomurcuk halindeyken 30-35oC lik bir serada yetiştirilirse beyaz renkli çiçekler açar. Sıcaklık değişimi, çiçeğe rengini veren genin işleyişini değiştirmiştir.
4. Tek yumurta ikizleri farklı ortamlarda yetiştirildiklerinde farklı dış görünüşe sahip olmaları modifikasyon ile açıklanır.
- Aynı (tek) yumurta ikizlerinin genotipleri ve fenotipleri aynıdır. Fakat fenotipte oluşabilecek farklılık modifikasyona bağlıdır. Aynı yumurta ikizlerinde bir plasenta vardır. Fakat göbek bağları ayrıdır.
- Ayrı (çift) yumurta ikizlerinin genotipleri ve fenotipleri farklıdır. Fenotip farklılığı genotip farklılığına bağlıdır. Ayrı yumurta ikizlerinde iki plasenta vardır ve göbek bağlan ayrıdır.
Genetikte popülasyon içinde ya da popülasyonlar arasında ortaya çıkabilen, tür içerisinde veya gen alellerinde gözlemlenen kalıtsal farklılıklara varyasyon denir. Kalıtsal varyasyon, doğal seçilim için “ham madde” sağladığından önem taşır. Varyasyonlar; mutasyon, krossing over, döllenme, homolog kromozomların ayrılmasıyla ortaya çıkabilir.
Bireyler arasındaki bu varyasyonların nedeni bireylerin genotiplerinin farklı olmasıyla ifade edilir.
Bir canlı türünün yaşama ve üreme şansını artıran her türlü kalıtsal özelliğine de adaptasyon denir.
Örneğin; Bukalemunun bulunduğu ortamın rengine göre renk değiştirmesi
Kurak ortama uyum sağlamış bitkilerin yapraklarının kalın kütikulalı ve dar yüzeyli olması
Soğuk ortamlarda yaşayan memeli hayvanların vücutlarında yağ depo etmesi
Memelilerin Düşük Sıcaklık Derecelerine Donmadan Dayanmalarını Sağlayan Adaptasyonlar
1. Kalp atışının hızlanması
2. Vücudun titremesi
3. Dakikadaki soluk alıp – verme sayısının artması
4. Derideki kılcal damarların büzülmesi
5. Vücudun kendi üzerine yumularak büzülmesi
6. Kılların diken diken olması
