Çözeltiler, farklı özelliklerine göre çeşitli şekillerde sınıflandırılabilir. En yaygın sınıflandırmalar, çözeltinin elektriksel iletkenliğine ve doygunluk durumuna göredir.

1. Elektriksel İletkenliğe Göre Sınıflandırma

Bir çözeltinin elektriği iletip iletmediği, içinde serbestçe hareket eden yüklü taneciklerin (iyonların) olup olmadığına bağlıdır.

• Elektrolit Çözelti: İçinde serbestçe hareket eden iyonlar bulunduran ve bu nedenle elektrik akımını iletebilen çözeltilerdir. İyonik bileşikler (tuzlar), asitler ve bazlar suda çözündüklerinde iyonlarına ayrışırlar ve elektrolit çözeltiler oluştururlar.
  • Örnek: Tuzlu su (NaCl çözeltisi) ve sülfürik asit (H2SO4) çözeltisi.
• Elektrolit Olmayan Çözelti: Suda çözündüklerinde iyonlarına ayrışmayan, moleküler yapısını koruyan maddelerin oluşturduğu çözeltilerdir. Bu çözeltilerde serbest iyon bulunmadığı için elektrik akımını iletmezler.
  • Örnek: Şeker (C12H22O11) çözeltisi ve etil alkol çözeltisi.

2. Doygunluk Durumuna Göre Sınıflandırma

Bu sınıflandırma, çözeltide çözünen maddenin, o sıcaklıkta çözebileceği maksimum miktara göre belirlenir.

• Doymamış Çözelti: Belirli bir sıcaklıkta, çözebileceğinden daha az çözünen madde içeren çözeltidir. Bu çözelti, aynı sıcaklıkta daha fazla çözünen madde eklenirse, onu çözmeye devam edebilir.
  • Örnek: 100 gram suyun 25 derecede en fazla 36 gram tuz çözebildiği biliniyorsa, 100 gram suda 20 gram tuz çözülerek hazırlanan çözelti doymamıştır.
• Doymuş Çözelti: Belirli bir sıcaklıkta, çözebileceği maksimum miktarda çözünen maddeyi içeren çözeltidir. Bu noktaya ulaştığında çözünme durur ve daha fazla çözünen madde eklendiğinde, eklenen madde kabın dibinde katı halde kalır.
  • Örnek: 100 gram suyun 25 derecede 36 gram tuz çözdüğü çözelti doymuştur.
• Aşırı Doymuş Çözelti: Belirli bir sıcaklıkta, o sıcaklıkta çözebileceği maksimum miktardan daha fazla çözünen madde içeren kararsız bir çözeltidir. Bu tür çözeltiler, genellikle doygunluk sınırının üzerinde çözünen madde eklenerek ve sıcaklık artırılarak hazırlanır, ardından çözelti dikkatli bir şekilde soğutulur. Aşırı doymuş çözeltiler kararsızdır; en ufak bir sarsıntı veya yabancı bir kristal eklenmesiyle fazla çözünen madde hızla kristalleşerek çöker.
  • Örnek: Belli bir sıcaklıkta doymuş hale getirilen bir sodyum asetat çözeltisi, dikkatlice soğutulduğunda aşırı doymuş hale gelebilir.

Çözümlü Sorular

1. Soru Aşağıdaki maddelerden hangisi suda çözündüğünde elektrolit olmayan bir çözelti oluşturur?

A) Sodyum klorür (NaCl) B) Hidrojen klorür (HCl) C) Potasyum hidroksit (KOH) D) Şeker (C12H22O11)

Çözüm: Şeker, suda moleküler olarak çözünür ve iyon oluşturmadığı için elektrolit olmayan bir çözelti meydana getirir. Diğerleri ise iyonik bileşikler olup suda iyonlarına ayrışır ve elektrolittir.

Doğru Cevap: D

---

2. Soru Doymuş bir tuzlu su çözeltisine, sıcaklık değiştirilmeden bir miktar daha tuz eklenirse ne olur?

A) Tuzun tamamı çözünür. B) Çözeltinin derişimi artar. C) Eklenen tuz çözünmeden kabın dibinde kalır. D) Çözeltinin hacmi artar.

Çözüm: Doymuş çözelti, o sıcaklıkta çözebileceği maksimum madde miktarını içermektedir. Bu nedenle, sıcaklık değiştirilmediği sürece, eklenen tuz çözünmeyecek ve kabın dibinde çökecektir.

Doğru Cevap: C

---

3. Soru Aşağıdaki çözelti türlerinden hangisi en kararsız haldedir ve kolayca çökelti oluşturabilir?

A) Doymamış çözelti B) Doymuş çözelti C) Aşırı doymuş çözelti D) Elektrolit çözelti

Çözüm: Aşırı doymuş çözelti, kararsız yapısıyla bilinir. Çözelti, doygunluk sınırının üzerinde çözünen içerdiği için en küçük bir etkiyle fazla madde kristalleşerek çöker.

Doğru Cevap: C

---

4. Soru Bir çözeltinin elektrolit olup olmadığına bakılarak çözünen madde hakkında hangi sonuca ulaşılabilir?

A) Çözünen maddenin mol sayısı B) Çözünen maddenin sıcaklığı C) Çözünen maddenin iyonik veya moleküler yapıda olduğu D) Çözeltinin doygunluk durumu

Çözüm: Çözelti elektrolit ise, çözünen madde suda iyonlarına ayrışmış, yani iyonik yapıda demektir. Eğer elektrolit değilse, çözünen madde moleküler yapıda çözünmüştür. Bu nedenle, elektriksel iletkenlik, çözünen maddenin iyonik mi yoksa moleküler mi olduğu hakkında bilgi verir.

Doğru Cevap: C

---

5. Soru 100 gram suda en fazla 20 gram X katısı çözünebilmektedir. 100 gram suda 10 gram X katısı çözülerek hazırlanan çözelti nasıl sınıflandırılır?

A) Doymuş B) Aşırı doymuş C) Doymamış D) Elektrolit

Çözüm: Çözücünün (100 gram su) maksimum çözebileceği miktar (20 gram X) doygunluk sınırıdır. Hazırlanan çözeltide bu miktardan daha az (10 gram X) çözündüğü için, çözelti doymamıştır.

Doğru Cevap: C