Dünya’nın Yıllık (Yörünge) Hareketi ve Sonuçları

Dünya’nın Güneş etrafında elips yörüngede 365 gün 6 saatte yaptığı hareketine yıllık hareket denir.

Yörüngenin elips olması sonucunda,

» Dünya’nın Güneş’e olan uzaklığı değişir. (3 ocak en yakın, 4 temmuz en uzak)
» Dünya’nın Güneş etrafında hareket hızı değişir.
» Kuzey Yarım Küre’de yaz mevsimi, Güney Yarım Küre’de kış mevsimi daha uzun sürer.
» Şubat ayı 28 gün sürer. (dört yılda bir 29 gün)
» Eylül ekinoksu 2 gün gecikmeyle 23 Eylül olur.

Dünya Güneş’in etrafında ekseni eğik (23^o27′) bir şekilde hareket ettiğinden,

• Güneş ışınlarının yere düşme açıları yıl içinde değişir.

Bu durumunun sonucunda,

Cisimlerin gölge uzunlukları değişir.

Mevsimler oluşur.

Mevsimlik sıcaklık farkları oluşur.

Mevsimlik sıcaklık farkından dolayı kayalarda mekanik (fiziksel) çözülme oluşur.

Mevsimlik devirli rüzgârlar (Musonlar) oluşur.

• Gece – gündüz süreleriyle Güneş’in doğuş ve batış süreleri değişir.
• Güneş’in doğuş ve batış noktaları değişir.

Yıllık harekete bağlı olarak ekinoks ve solstis tarihleri gerçekleşir.

Bu tarihler ve özellikleri kısaca şu şekilde özetlenebilir.

21 Mart (İlkbahar Ekinoksu)

Bu tarihte Güneş ışınları Ekvator’a öğle vakti dik açıyla düşer.

Kuzey Yarım Küre’de

• İlkbahar başlangıcıdır.
• Gece – gündüz eşitliği yaşanır.
• Gündüzler gecelerden uzun olmaya başlayacak
• Kuzey Kutup Noktasında 6 ay sürecek gündüzler başlayacak

Güney Yarım Küre’de

• Sonbahar başlangıcıdır.
• Gece – gündüz eşitliği yaşanır.
• Geceler gündüzlerden olmaya başlayacak
• Güney Kutup Noktasında 6 ay sürecek geceler başlayacak

21 Haziran (Yaz Solstisi)

Bu tarihte Güneş ışınları Yengeç Dönencesine öğle vakti dik açıyla düşer.

Kuzey Yarım Küre’de

• Güneş ışınları dik ve dike yakın açıyla düşer.
• Güneş ışınlarının atmosferde aldığı yol azalır.
• Bir cismin gölge uzunluğu en kısa
• Güneş ışınlarının yansıması azalır.
• Güneş ışınlarının atmosferdeki tutulması azalır.
• Isınma artar.
• Yaz başlangıcıdır.
• Kuzey Kutup Dairesi’nde 24 saat gündüz yaşanır.
• En kısa gece yaşanır.
• En uzun gündüz yaşanır.

Güney Yarım Küre’de

• Güneş ışınları eğik ve çok eğik açıyla düşer.
• Güneş ışınlarının atmosferde aldığı yol artar.
• Bir cismin gölge uzunluğu en uzun
• Güneş ışınlarının yansıması artar.
• Güneş ışınlarının atmosferdeki tutulması artar.
• Isınma azalır.
• Kış başlangıcıdır.
• Güney Kutup Dairesi’nde 24 saat gece yaşanır.
• En kısa gündüz yaşanır.
• En uzun gece yaşanır.

23 Eylül (Sonbahar Ekinoksu)

Bu tarihte Güneş ışınları Ekvator’a öğle vakti dik açıyla düşer.

Kuzey Yarım Küre’de

• Sonbahar başlangıcıdır.
• Gece – gündüz eşitliği yaşanır.
• Geceler gündüzlerden uzun olmaya başlayacak
• Kuzey Kutup Noktasında 6 ay sürecek olan geceler başlayacak

Güney Yarım Küre’de

• İlkbahar başlangıcıdır.
• Gece – gündüz eşitliği yaşanır.
• Gündüzler gecelerden uzun olmaya başlayacak
• Güney Kutup Noktasında 6 ay sürecek olan gündüzler başlayacak

21 Aralık (Kış Solstisi)

Bu tarihte Güneş ışınları Oğlak Dönencesine öğle vakti dik açıyla düşer.

Kuzey Yarım Küre’de

• Güneş ışınları eğik ve çok eğik açıyla düşer.
• Güneş ışınlarının atmosferde aldığı yol artar.
• Bir cismin gölge uzunluğu en uzun olur.
• Güneş ışınlarının yansıması artar.
• Güneş ışınlarının atmosferdeki tutulması artar.
• Isınma azalır.
• Kuzey Kutup Dairesi’nde 24 saat gece yaşanır.
• En kısa gündüz yaşanır.
• En uzun gece yaşanır.

Güney Yarım Küre’de

• Güneş ışınları dik ve dike yakın açıyla düşer.
• Güneş ışınlarının atmosferde aldığı yol azalır.
• Bir cismin gölge uzunluğu en kısa olur.
• Güneş ışınlarının yansıması azalır.
• Güneş ışınlarının atmosferdeki tutulması azalır.
• Isınma artar.
• Güney Kutup Dairesi’nde 24 saat gündüz yaşanır.
• En kısa gece yaşanır.
• En uzun gündüz yaşanır.

9. sınıf Coğrafya dersinin önemli konularından biri, “Dünyanın Yıllık (Yörünge) Hareketi ve Sonuçları”dır. Bu konu, Dünya’nın Güneş etrafındaki eliptik yörüngesinde gerçekleştirdiği hareketi ve bu hareketin mevsimler, iklim kuşakları, gece-gündüz süreleri gibi doğal olaylar üzerindeki etkilerini inceler. Öğrenciler, bu süreçleri anlayarak yeryüzündeki çeşitli coğrafi ve iklimsel farklılıkların nedenlerini kavrayabilirler.

• Dünya, Güneş etrafında eliptik bir yörüngede hareket eder.
• Bu hareket bir yılda (365 gün 6 saat) tamamlanır.
• Yörünge hareketi sonucu mevsimler oluşur.
• Eksen eğikliği ve yörünge hareketi, gece-gündüz sürelerini değiştirir.
• Mevsimlerin başlangıç tarihleri (ekinoks ve solstis) bu hareketle ilişkilidir.
• İklim kuşaklarının oluşumunda yörünge hareketi etkilidir.
• Güneş ışınlarının geliş açısı yıl boyunca değişir.

Çözümlü Örnek Test Soruları

1. soru: Dünya’nın yıllık hareketi sırasında gerçekleşen olaylardan hangisi, mevsimlerin oluşumuna doğrudan etki eder?
A) Dünya’nın kendi ekseni etrafında dönmesi
B) Dünya’nın yörüngesinin elips şeklinde olması
C) Dünya’nın eksen eğikliğinin 23°27′ olması
D) Dünya’nın Güneş etrafındaki dönüş hızının değişmesi
E) Dünya’nın manyetik alanının varlığı
Çözüm: Mevsimlerin oluşumunun temel nedeni Dünya’nın eksen eğikliğidir. Bu eğiklik nedeniyle Güneş ışınlarının geliş açısı yıl boyunca değişir. Doğru cevap C’dir.

2. soru: Dünya’nın yörüngesinin elips şeklinde olmasının sonuçlarından biri aşağıdakilerden hangisidir?
A) Gece ve gündüz sürelerinin eşit olması
B) Dünya’nın Güneş’e en yakın olduğu dönemde yörüngedeki hızının artması
C) Ekvator ile kutuplar arasındaki sıcaklık farkının azalması
D) Mevsimlerin sürelerinin eşit olması
E) Dünya’nın dönüş hızının sabit kalması
Çözüm: Kepler’in 2. yasasına göre, Dünya Güneş’e yaklaştıkça yörüngedeki hızı artar. Doğru cevap B’dir.

3. soru: Aşağıdaki durumların hangisinde Güney Yarım Küre’de yaz mevsimi yaşanır?
A) Dünya’nın Güneş’e en uzak olduğu konumda
B) Ekvator düzlemi ile ekliptiğin çakıştığı durumda
C) Güneş ışınlarının Oğlak Dönencesi’ne dik geldiği durumda
D) Dünya’nın yörüngedeki hızının en az olduğu durumda
E) Kuzey Yarım Küre’de gündüz sürelerinin uzamaya başladığı durumda
Çözüm: Güney Yarım Küre’de yaz mevsimi, Güneş ışınlarının Oğlak Dönencesi’ne dik geldiği Aralık solstisinde başlar. Doğru cevap C’dir.

4. soru: Dünya’nın yıllık hareketi sırasında aşağıdaki olaylardan hangisi gerçekleşmez?
A) Mevsimlerin oluşması
B) Güneş ışınlarının geliş açısının değişmesi
C) Gece-gündüz sürelerinin değişmesi
D) Dünya’nın dönüş yönünün değişmesi
E) Yıllık sıcaklık farklarının oluşması
Çözüm: Dünya’nın dönüş yönü (batıdan doğuya) yıllık hareket sırasında değişmez. Doğru cevap D’dir.

5. soru: 21 Haziran’da aşağıdaki durumlardan hangisi gözlemlenir?
A) Güneş ışınları Ekvator’a dik gelir
B) Kuzey Yarım Küre’de en uzun gündüz yaşanır
C) Dünya Güneş’e en uzak konumdadır
D) Güney Yarım Küre’de bahar başlangıcıdır
E) Gece-gündüz süreleri tüm Dünya’da eşittir
Çözüm: 21 Haziran yaz gündönümünde Kuzey Yarım Küre’de en uzun gündüz yaşanır. Doğru cevap B’dir.

6. soru: Dünya’nın yörüngesinin şekli ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur?
A) Daire şeklindedir ve Dünya sabit hızla hareket eder
B) Elips şeklindedir ve Dünya’nın Güneş’e olan uzaklığı değişir
C) Dünya’nın eksen eğikliğini belirler
D) Mevsimlerin sürelerinin eşit olmasını sağlar
E) Gece-gündüz sürelerini doğrudan etkiler
Çözüm: Dünya’nın yörüngesi elips şeklindedir ve bu nedenle Güneş’e olan uzaklığı yıl içinde değişir. Doğru cevap B’dir.

7. soru: Aşağıdakilerden hangisi Dünya’nın yıllık hareketinin sonuçlarından biri değildir?
A) Matematik iklim kuşaklarının oluşması
B) Güneş ışınlarının geliş açısının değişmesi
C) Yerel saat farklarının oluşması
D) Mevsimlerin oluşması
E) Güneş’in ufukta doğuş ve batış konumlarının değişmesi
Çözüm: Yerel saat farkları Dünya’nın kendi ekseni etrafındaki günlük hareketiyle ilgilidir, yıllık hareketle doğrudan ilişkisi yoktur. Doğru cevap C’dir.