Tanzimat Fermanı (3 Kasım 1839)
Özel Nedeni
Mora İsyanı (1821) sonrası Osmanlı Devleti’nin toprak kaybı, kendi valisi olan Kavalalı Mehmet Ali Paşa karşısında güç kaybı ve Rusya ile imzalanan Hünkâr İskelesi sonrası doğan boğazlar sorunu gibi gelişmelerin etkisiyle yaşanan siyasal sorunların çözümünde İngiltere’nin desteğini alma çabasının sonucu görülmüştür.
- Mustafa Reşit Paşa tarafından hazırlanmıştır.
- Batılı bir demokrasiye doğru atılan ilk adımdır.
- Osmanlı Devleti’nde 1839 — 1876 arasına “Tanzimat Dönemi” denir.
- I. Abdülmecit tarafından ilan edilmiştir.
- Osmanlı Devleti’ne batı anlamında bir düşünce ve yönetim şekli getirmek için Avrupa’dan esinlenerek yapılan programlı bir yenilik, kültür hareketidir.
- İmparatorluk içindeki Müslüman ve Hıristiyan toplumları manen ve madden birbirine yaklaştırarak iç barışı ve bütünlüğü sağlama amaçlı bir fermandır.
Tanzimat Fermanı’nda,
- Müslüman ve gayrimüslim herkesin can, mal ve namus güvenliği devlet garantisi altına alınmıştır.
- Yargılamaların açık yapılması, mahkeme edilmeden kimsenin idam edilmemesi kararlaştırılmıştır.
- Avrupa hukuk kurallarına göre işleyen Nizamiye Mahkemeleri’nin kurulmasına ortam hazırlamıştır.
- Müsaderenin kaldırılması, herkesin malına mülküne sahip olması, miras bırakabilmesi sağlanmıştır.
- Özel mülkiyetin güvence altına alınması amaçlanmıştır.
- Vergilerin herkesin gelirine göre alınması sağlanmıştır.
- Askerlik işlerinin düzene konması amaçlanmıştır.
- Askerlik bir vatan görevi şekline dönüştürülmüştür.
- Rüşvet ve iltimasın kanunlarla önlenmesi amaçlanmıştır.
Tanzimat Fermanı’nın Özellikleri
- Osmanlı yöneticileri kendi istekleri ile ilan etmiştir.
- Osmanlı halkı için sosyal — hukukî eşitlik ilkesini benimsemiştir.
- Kanun gücü ve hukukun üstünlüğüne vurgu yapılmıştır.
- Padişah, kendi gücünün üstünde ilk kez kanun gücünü kabul etmiştir.
- Osmanlı’da anayasal düzenin başlangıç noktası kabul edilmiştir.
- Padişah, ferman hükümlerine herkes gibi kendisinin de uyacağını bildirerek kendi yetkilerini kendisi sınırlandırmıştır.
- “Batılı anlamda kanun gücü ile güvence altına alınan kişi hakları, mülkiyet hakkının güvence altına alınması, adalet ve eşitlik” gibi kavramlar Osmanlı Devleti’nde ilk defa belirmiştir.
Tanzimat’ın Niteliği ve Önemi
- Tanzimat Fermanı, Türklerin ilk “Temel Haklar Beyannamesi” veya haklar fermanıdır.
- Kanunların hazırlanması için Meclis-i Ahkam-ı Adliye adı verilen bir kurulun oluşturulması ve bu kurulun hazırladığı kanunları padişahın onaylaması anlayışına yer vererek hukukun üstünlüğü esasını ifade eden bir belgedir.
- Tanzimat Fermanı anayasa değil, anayasal belge niteliğinde olup mpadişahın kendi idaresi ile tek taraflı ilan ettiği bir belgedir.
