OSMANLI’DA VERGİ SİSTEMİ
VERGİ VE İDARİ TAKSİMATA GÖRE EYALET ÇEŞİTLERİ
MERKEZE BAĞLI EYALETLER / SALYANESİZ (YILLIKSIZ) EYALETLER
Vergilendirme şekli: Tımar Sistemi
- Anadolu Beylerbeyliğinin merkezi: Kütahya
- Rumeli Beylerbeyliği’nin merkezi: Manastır
- Bu Beylerbeyliklerine bağlı eyaletler şunlardır: Anadolu, Rumeli, Budin, Karaman, Dulkadir, Sivas, Diyarbakır, Erzurum, Halep, Şam, Trablus—Şam
SALYANELİ (YILLIKLI) EYALETLER
Vergilendirme şekli: İltizam Sistemi
Saliyaneli eyaletler şunlardır: Mısır, Habeş, Bağdat, Basra, Yemen, Cezayir-i Bahr-i Seyf (Cezayir, Tunus, Trablusgarp)
Bu eyaletler merkezden uzak, kontrolü zor eyaletlerdir.
BAĞLI DEVLET VE BEYLİKLER
Vergilendirme şekli: Yıllık vergi
Bağlı devlet ve beylikler şunlardır: Kırım Hanlığı, Eflak Beyliği, Boğdan Beyliği, Erdel Beyliği, Hicaz Emirliği, Ruga ve Sakız Cumhuriyeti
Bu eyaletler iç işlerinde serbest, dış işlerinde Osmanlı Devleti’ne bağlıydı.
Bu eyaletler yıllık vergi verirler ve savaşlarda asker gönderirlerdi (Hicaz Emirliği hariç).
KLASİK DÖNEM VERGİ SİSTEMLERİ
Tımar Sistemi: Devlete ait toprakların bir bölümünün gelirlerine göre bölümlere ayrılıp, maaş karşılığı devlet görevlilerine dağıtılması usulüdür.
İltizam Sistemi: Devlete ait toprakların bir bölümünün vergilerinin mültezimler aracılığı ile toplanması usulüdür. Hazineye nakit bulmak amacıyla son dönemde yaygınlaştı. Mültezimler, önceden vergiyi hazineye yatırır, vergi zamanı gelince bunu belirli bir kazançla toplardı. Bu sistemin yaygınlaşması ve denetimin azalması halkın üzerindeki vergi yükünü artırdı.
OSMANLI HAZİNESİ
Hazine-i Amire (Devlet Hazinesi): Kamu harcamaları için ayrılan hazine (Dış Hazine)
Hazine-i Has (Padişah Hazinesi): Padişahın özel harcamaları için ayrılan hazine (İç Hazine)
OSMANLI HAZİNESİNİN GELİR KAYNAKLARI
— Halktan alınan Şer’i (İslami) ve örfi vergiler (tekalif)
— Bağlı devlet ve beyliklerden alınan yıllık vergiler
— Savaşlarda elde edilen ganimetlerin 1/5’i
— Gümrüklerden ve ticaret yollarından elde edilen gelirler
— Maden, orman ve tuzla işletmelerinden elde edilen gelirler
VERGİLER
Örfi Vergiler
— Çift Resmi: Müslüman çiftçinin elindeki toprağa karşı alınır.
— İspenç: Gayrimüslim çiftçinin elindeki toprağa karşı alınır.
— Çift Bozan: Toprağını ekmeyenlerden alınır.
— Ağnam: Küçükbaş hayvan sahiplerinden alınır.
— Avarız: Olağanüstü durumlarda alınır.
— Cerime: Suçlulardan alınır.
— Baclar ve Gümrük Resimleri : Tüccarlardan alınır.
— Bennak: Evli erkeklerden alınır.
— Mücerret: Bekar erkeklerden alınır.
— Arusane: Evliliklerde, kız tarafından alınır.
— Derbent: Köprü ve geçitleri kullananlardan alınır.
Şer-i Vergiler
— Öşür: Müslümanlardan ürün üzerinden 1/10 oranında alınır.
— Harç: Gayrimüslimlerden ürün üzerinden 1/5 oranında alınır.
— Cizye: Gayrimüslim erkeklerden askerlik hizmeti karşılığı alınır.
