Anlatımı etkili kılmak için iki sözcüğün biçim ya da anlam ilişkisiyle bir araya getirilmesiyle oluşturulan söz grubuna “ikileme” adı verilir.
Örnekler
- Martılar havada usul usul uçuyordu
- Önümüzde uçsuz bucaksız bir ova uzanıyordu.
- Yaşlı usta aşağı yukarı kırkyıl bu işi yapmış.
İkilemeler, aşağıdaki biçim ve anlam ilişkileriyle oluşturulabilir:
Aynı sözcüğün Tekrarı Yoluyla: uzun uzun, iri iri, koca koca, kötü kötü, bile bile, baş başa…
Eş Anlamlı Sözcükler Yoluyla: ses seda, akıllı uslu, güçlü kuvvetli, köşe bucak, deli divane…
Yakın Anlamlı Sözcükler Yoluyla: ak pak, doğru dürüst, eş dost, kılık kıyafet, yalan yanlış…
Zıt Anlamlı Sözcükler Yoluyla: er geç, iyi kötü, az çok, aşağı yukarı, irili ufaklı, bata çıka…
Yansıma Sözcükler Yoluyla: horul horul, mışıl mışıl, küt küt, çıtır çıtır, şırıl şırıl, vız vız…
Biri Anlamlı Diğeri Anlamsız Sözcükler Yoluyla: eski püskü, eğri büğrü, yarım yamalak, çer çöp, sıkı fıkı, yırtık pırtık, tek tük…
İki Anlamsız Sözcük Yoluyla: abuk sabuk, eciş büçüş, ıvır zıvır, abur cubur, mırın kırın…
Önemli Bilgi: İkilemeler kullanıldıkları cümleye farklı anlamlar kurabilir.
Örnekler
- Ankara’ya taşınalı aşağı yukarı on yıl oldu.
–› Bu cümledeki ikileme cümleye “yaklaşıklık” anlamı katmıştır. - Karlı yolda bütün ekip hata çıka ilerliyordu.
–> Bu cümledeki ikileme cümleye “zorlukla” anlamı katmıştır.
Hatırlayalım: İkilemeler daima ayrı yazılır ancak kalıplaşmış bazı İkilemeler bitişik yazılır.
Örnek
- birdenbire, pırpır(uçak), çıtçıt, enikonu….
