Çözünme süreci, bir çözünen maddenin, bir çözücü içinde atom, iyon veya molekül düzeyinde dağılarak homojen bir karışım, yani çözelti oluşturmasıdır. Bu süreç, üç temel aşamadan oluşur: **1)** Çözünen tanecikleri arasındaki çekim kuvvetlerinin (moleküller arası kuvvetler veya iyonik bağlar) kırılması. Bu aşama, enerji gerektirdiği için **endotermik** bir olaydır. **2)** Çözücü molekülleri arasındaki kuvvetlerin (hidrojen bağları, dipol-dipol etkileşimleri vb.) kırılması. Çözünen taneciklerine yer açmak için gerçekleşen bu aşama da **endotermiktir**. **3)** Çözünen ve çözücü tanecikleri arasında yeni çekim kuvvetlerinin oluşması (solvasyon veya çözünme). Bu aşama, enerji açığa çıkardığı için **ekzotermiktir**. Çözünme olayının genel entalpisi ($\Delta H_{çözünme}$), bu üç aşamadaki enerji değişimlerinin toplamıdır. Eğer açığa çıkan enerji, harcanan enerjiden fazlaysa çözünme ekzotermik (ortam ısınır), azsa endotermik (ortam soğur) olur. Çözünme hızı; sıcaklık, temas yüzey alanı ve karıştırma gibi faktörlerden etkilenir. Genel bir kural olarak, “benzer benzeri çözer” prensibi geçerlidir; polar çözücüler polar maddeleri, apolar çözücüler ise apolar maddeleri çözer.

---

Çözümlü Örnek Test Soruları

---

Soru 1:

Bir katının bir sıvı içinde çözünme sürecinde gerçekleşen enerji değişimi ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?

A) Çözünen tanecikleri arasındaki bağların kırılması enerji gerektirir.
B) Çözücü molekülleri arasındaki bağların kırılması enerji gerektirir.
C) Çözünen ve çözücü tanecikleri arasında yeni bağlar oluşumu enerji açığa çıkarır.
D) Çözünme olayı her zaman endotermiktir.
E) Çözeltinin oluşması, endotermik ve ekzotermik olayların birleşimidir.

Çözüm:
Çözünme olayı, harcanan enerji ve açığa çıkan enerji arasındaki dengeye bağlı olarak hem endotermik hem de ekzotermik olabilir. Örneğin, şekerin suda çözünmesi endotermikken, sodyum hidroksitin suda çözünmesi ekzotermiktir. Bu nedenle “her zaman endotermiktir” ifadesi yanlıştır.
Doğru cevap D şıkkıdır.

---

Soru 2:

Sodyum hidroksit (NaOH) katısının suda çözünmesi sırasında kaptaki sıcaklığın arttığı gözleniyor. Bu çözünme süreci için aşağıdakilerden hangisi doğrudur?

A) Çözünme endotermiktir.
B) Çözünen tanecikleri arasındaki bağların kırılması enerjisi, yeni oluşan bağların enerjisinden fazladır.
C) Süreç, ortamdan ısı alarak gerçekleşir.
D) Çözünme sırasında açığa çıkan enerji, harcanan enerjiden fazladır.
E) Çözünme süreci, çözücünün daha düşük kinetik enerjiye sahip olmasına neden olur.

Çözüm:
Ortamın ısınması, çözünme sürecinin ekzotermik olduğunu gösterir. Bu, yeni oluşan çözücü-çözünen bağlarından açığa çıkan enerjinin, çözünen ve çözücü bağlarının kırılması için harcanan toplam enerjiden fazla olduğu anlamına gelir.
Doğru cevap D şıkkıdır.

---

Soru 3:

Bir tuzun suda çözünmesi sırasında su moleküllerinin tuz iyonlarını sararak kararlı hale getirmesi olayına ne denir?

A) İyonlaşma
B) Çökme
C) Solvasyon
D) Hidrasyon
E) Kristallenme

Çözüm:
Genel olarak çözücü moleküllerinin çözünen taneciklerini sarması solvasyondur. Eğer çözücü su ise bu özel duruma hidrasyon denir. Seçeneklerde hidrasyon da solvasyon da olduğu için, en doğru ve spesifik tanım hidrasyondur.
Doğru cevap D şıkkıdır.

---

Soru 4:

Bir katının çözünme hızını artırmak için aşağıdaki işlemlerden hangisi yapılamaz?

A) Çözücüyü ısıtmak
B) Katıyı toz haline getirmek
C) Çözeltiyi karıştırmak
D) Basıncı artırmak
E) Çözünen miktarını artırmak

Çözüm:
Sıcaklık artışı (A), yüzey alanı artışı (B) ve karıştırma (C) çözünme hızını artırır. Basınç, genellikle katı ve sıvı çözünürlüğünü çok az etkiler, ancak gazların çözünürlüğünü artırır. Bu nedenle basıncı artırmak, bu durumda çözünme hızını artırmaz. Çözünen miktarını artırmak ise çözünürlüğü değil, derişimi artırır.
Doğru cevap D şıkkıdır.

---

Soru 5:

“Benzer benzeri çözer” ilkesine göre, apolar bir çözücüde aşağıdaki maddelerden hangisinin çözünmesi beklenir?

A) Tuz (NaCl)
B) Su ($H_2O$)
C) Benzen ($C_6H_6$)
D) Hidrojen florür (HF)
E) Amonyak ($NH_3$)

Çözüm:
“Benzer benzeri çözer” ilkesi, polar çözücülerin polar çözünenleri, apolar çözücülerin ise apolar çözünenleri çözdüğünü belirtir. NaCl (iyonik), $H_2O$, HF, $NH_3$ polar maddelerdir. Benzen ($C_6H_6$) ise apolar bir maddedir ve bu nedenle apolar çözücüde çözünmesi beklenir.
Doğru cevap C şıkkıdır.

---

Soru 6:

Bir maddenin suda çözünmesi sırasında ortam sıcaklığının düştüğü gözleniyorsa, bu çözünme olayıyla ilgili aşağıdakilerden hangisi doğrudur?

A) Ekzotermiktir.
B) Isı açığa çıkarır.
C) Çözünen ve çözücü tanecikleri arasında oluşan bağlar zayıftır.
D) Çözünme entalpisi ($ \Delta H_{çözünme} $) negatiftir.
E) Ortamdan ısı alarak gerçekleşir.

Çözüm:
Ortam sıcaklığının düşmesi, çözünme olayının endotermik olduğunu gösterir. Endotermik olaylar ortamdan ısı alır.
Doğru cevap E şıkkıdır.

---

Soru 7:

Çözünme süreci ile ilgili olarak aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?

A) Dengeye ulaşmış bir çözeltide çözünme hızı, çökelme hızına eşittir.
B) Çözünme bir fiziksel olaydır.
C) Çözünme sırasında çözünen ve çözücü arasında kimyasal bir bağ oluşmaz.
D) Çözünme süreci, çözücü ve çözünenin tanecikli yapısının bozulmasını gerektirir.
E) Doymuş bir çözelti, daha fazla çözünen madde çözemez.

Çözüm:
Çözünme, çözünenin fiziksel olarak çözücüye dağılmasıdır, kimyasal bir değişim veya yeni bir kimyasal bağ oluşumu değildir (çözünen-çözücü arasında etkileşim olur, ancak kimyasal bağ oluşmaz). Bu nedenle C şıkkındaki ifade doğru kabul edilir. Ancak, doymuş bir çözelti, sıcaklık veya basınç değişmediği sürece daha fazla çözünen madde çözemez. Doymuş çözeltiler dinamik dengededir.
Doğru cevap C şıkkıdır.

---

Soru 8:

Aşağıdakilerden hangisi bir gazın suda çözünürlüğünü artırmak için kullanılabilir?

A) Sıcaklığı artırmak
B) Basıncı düşürmek
C) Sıcaklığı düşürmek
D) Çözeltiyi karıştırmak
E) Kabın hacmini artırmak

Çözüm:
Gazların çözünürlüğü, genellikle sıcaklık azaldıkça ve basınç arttıkça artar. Bu nedenle gazın çözünürlüğünü artırmak için sıcaklığın düşürülmesi gerekir.
Doğru cevap C şıkkıdır.

---

Soru 9:

Bir tuzun suda çözünmesi sırasında gerçekleşen endotermik olaylar hangileridir?

A) Sadece tuz taneciklerinin ayrılması.
B) Sadece su moleküllerinin ayrılması.
C) Tuz taneciklerinin ve su moleküllerinin ayrılması.
D) Tuz ve su molekülleri arasında bağ oluşumu.
E) Sadece tuz ve su moleküllerinin çarpışması.

Çözüm:
Çözünme sürecinin endotermik aşamaları, çözünen taneciklerini (tuz iyonlarını) ve çözücü taneciklerini (su moleküllerini) birbirinden ayırmak için enerji harcanmasıdır.
Doğru cevap C şıkkıdır.

---

Soru 10:

Şekerin suda çözünmesi sırasında ortamın soğuduğu gözleniyorsa, bu çözünme olayı için aşağıdakilerden hangisi doğrudur?

A) Çözünen molekülleri arasındaki bağların kırılması için harcanan enerji azdır.
B) Çözünme sürecinde ısı açığa çıkar.
C) Çözünme olayı endotermiktir.
D) Çözeltinin entropisi azalır.
E) Çözünen ve çözücü molekülleri arasındaki etkileşimler zayıftır.

Çözüm:
Ortam sıcaklığının düşmesi, çözünme olayının endotermik olduğunu gösterir. Endotermik olaylarda harcanan enerji, açığa çıkan enerjiden fazladır.
Doğru cevap C şıkkıdır.

---

Soru 11:

Aşağıdaki durumlardan hangisinde çözünme hızı en yüksektir?

A) Oda sıcaklığındaki suya küp şeker atmak.
B) Soğuk suya toz şeker atmak.
C) Oda sıcaklığındaki suya toz şeker atmak ve karıştırmak.
D) Oda sıcaklığındaki suya küp şeker atmak ve karıştırmak.
E) Soğuk suya küp şeker atmak.

Çözüm:
Çözünme hızını artıran faktörler; sıcaklık artışı, temas yüzey alanının artışı (toz haline getirme) ve karıştırmadır. Bu üç faktörün hepsinin bir arada bulunduğu durum C şıkkında verilmiştir.
Doğru cevap C şıkkıdır.

---

Soru 12:

Bir çözünme olayı için $ \Delta H_{çözünme} > 0 $ ise bu olay için ne söylenebilir?

A) Ekzotermik ve kendiliğinden gerçekleşir.
B) Endotermik ve kendiliğinden gerçekleşir.
C) Ekzotermik ve ortamdan ısı alır.
D) Endotermik ve ortamdan ısı alır.
E) Nötral ve ortam sıcaklığı değişmez.

Çözüm:
Çözünme entalpisinin pozitif ($ \Delta H > 0 $) olması, çözünme olayının endotermik olduğunu ve gerçekleşmesi için dışarıdan ısı alması gerektiğini gösterir.
Doğru cevap D şıkkıdır.

---

Soru 13:

Aşağıdaki çözücülerden hangisi apolar bir maddedir?

A) Su ($H_2O$)
B) Metanol ($CH_3OH$)
C) Benzen ($C_6H_6$)
D) Aseton ($CH_3COCH_3$)
E) Amonyak ($NH_3$)

Çözüm:
Su, metanol, aseton ve amonyak molekülleri polar yapıya sahiptir. Benzen, apolar bir moleküldür ve bu nedenle apolar çözücü olarak kullanılır.
Doğru cevap C şıkkıdır.

---

Soru 14:

Bir çözelti hazırlarken çözünenin kütlesi, çözücünün kütlesine oranı artırılırsa, çözeltinin hangi özelliği artar?

A) Çözünürlüğü
B) Çözünme hızı
C) Derişimi
D) Doygunluğu
E) Yoğunluğu

Çözüm:
Çözünen kütlesinin çözücü kütlesine oranı, çözeltinin derişimini (konsantrasyonunu) belirler. Bu oran arttıkça çözeltinin derişimi de artar.
Doğru cevap C şıkkıdır.

---

Soru 15:

Çözünme hızı, çözünürlük ve doygunluk ile ilgili olarak aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur?

A) Çözünme hızı, çözünenin çözünürlüğünü belirler.
B) Çözünürlük, bir maddenin çözünme hızıyla ters orantılıdır.
C) Çözünme hızı, sıcaklık arttıkça daima artar.
D) Bir çözeltinin doygun olması, çözünmenin durduğu anlamına gelir.
E) Doymuş bir çözeltide çözünme hızı, çökelme hızına eşittir.

Çözüm:
Doygun bir çözelti, çözücüde çözünebilen maksimum miktarda çözünen içerir ve dinamik bir dengeye ulaşmıştır. Bu dengede, çözünme hızı (katının çözeltiye geçişi) çökelme hızına (çözeltideki katının ayrılması) eşittir.
Doğru cevap E şıkkıdır.