Bir metinde üzerinde durulan düşünce, olay ya da duruma “konu” adı verilir.
Önemli Bilgi: Bir metnin konusunu belirleyebilmek için metne “Bu metninde ne anlatılıyor?” sorusu sorulmalıdır.
Örnekler
- Güneşin altı ay boyunca hiç doğmadığı Kuzey Kutbu’nda yaşam oldukça zordur. Her yer buzlarla kaplı olduğu için Eskimolar, buzdan yaptıkları evlerde yaşarlar. Yılın en sıcak günlerinde bile sıcaklığın 10°C’yi geçmediği bu ortamda insanlar, buz kütlelerini delip balık avlayarak yaşamlarını sürdürürler. Kuzey Kutbu’nda bir noktadan ulaşım da buz kütleleri nedeniyle oldukça zordur.
-› Bu metnin konusunu bulabilmek için “Bu metinde ne anlatılıyor?” sorusu sorulduğunda “Kuzey Kutbu’nda yaşamın zorluğu” cevabı alınır. O hâlde metnin konusu “Kuzey Kutbu’nda yaşamın zorluluğu”dur. - Toplum olarak eleştiriye açık olmak, gelişmenin de önünü açmak demektir. Gelişmiş toplumların en önemli niteliklerinden biri, fertlerinin eleştiriye açık olmasıdır. Çünkü eleştiriye açık insanlar, hatalarını görme ve düzeltme fırsatı bulurlar. Hatalar azaldıkça üretim artar ve toplum her alanda gelişmeye başlar. Dolayısıyla eleştiri; bilim ve teknolojide ilerlemenin temel prensiplerinden biridir.
-› Bu metnin konusunu bulabilmek için “Bu metinde ne anlatılıyor?” sorusu sorulduğunda metnin bütününde “eleştirinin gelişmeye katkısından söz edildiği görülmektedir. O hâlde metnin konusu “eleştirinin gelişmeye katkısı”dır.
Dikkat: Bir metnin konusu genellikle ilk cümlede verilir ancak bazı metinlerde konu, metnin tamamına dağıtılmıştır.
Örnekler
- Üç telli bir saz olan kopuz, Türk kültüründe önemli bir yere sahiptir. Geçmişi Orta Asya’ya dayanan bu saz, Türkler tarafından kutsal sayılmıştır. İnsanların acıları ve sevinçleri kopuz eşliğinde söylenen şiirlerle dile getirilmiş hatta kopuzun hastalıkları tedavi ettiğine inanılmıştır.
-› Bu metnin ilk cümlesindeki altı çizili sözcüklerden anlaşılacağı üzere metnin konusu “kopuzun Türk kültüründeki yeridir. - Bir şiir, insanın duygularını kabartmıyorsa şiir sayılabilir mi? Okurunu olaylar içinde yaşatmayan, ona hayatı ve insanları öğretmeyen romana roman denebilir mi? İnsanları ortak duygularda buluşturmayan ezgi,müzik kabul edilebilir mi? Hayır, böyle bir sanat düşünülemez.
-› Bu metinde konu metnin bütününe yayılmış, ilk cümlede verilmemiştir. Metnin bütününde verilen örnekler dikkate alındığında konunun “sanatın işlevi” olduğu anlaşılmaktadır.
Hatırlayalım: Paragrafın konusu, şık/arda verilen soru cümleleri üzerinden de sorulabilir.
Örnek Soru: Belki hiç önemsenmediğini düşündüğümüz hâlde kapak, kitap satışlarında önemli bir yere sahiptir. İyi tasarlanmış bir kapak, okurun ilgisini çekiyor ve kitabın satışını inanılmaz derecede etkiliyor. Yazarlarımız da artık bu durumu fark ettiği için kitaplarına etkili kapak tasarımları bulmaya çalışıyorlar. Çünkü içerik ne kadar zengin olursa olsun kapak ilgi çekmiyorsa kitap hak ettiği başarıyı elde edemiyor.
Bu metin aşağıdaki sorulardan hangisinin cevabı niteliğindedir?
A) Bir kitabın kapağı, satış rakamlarında etkili midir?
B) Kapak tasarımını beğenerek kitap almak doğru mudur?
C) Yazar, okurun ilgisini çekecek konular mı işlemelidir?
D) Okurun ilgisini çekecek bir kapak nasıl olmalıdır?
Çözüm: Bu metnin konusu “kapağın kitap satışlarına etkisi”dir. Bu konunun verildiği soru cümlesi ise “A” seçeneğindeki cümledir. Doğru cevap “A” seçeneğidir.
Önemli Bilgi: Bir şiirin ya da dörtlüğün konusu da paragrafın konusuyla aynı şekilde “Bu şiirde / dörtlükte ne anlatılıyor?”sorusuyla bulunur.
-› “Bu dörtlükte ne anlatılıyor?” sorusu sorulduğunda konunun “Anadolu’da bahar” olduğu anlaşılmaktadır.
