Küresel Etkiye Sahip Şehirler
Uluslararası ticaret, bankacılık, borsa gibi para piyasasına sahip kentler uluslararası etkiye sahiptir. Bu şehirlerde yaşanan toplumsal, ekonomik ve siyasi değişimler tüm dünyayı etkiler. Küresel başkent olarak tabir edilen New York bunun en güzel örneğidir. Bunun dışında Tokyo, Paris, Londra, Berlin, Brüksel, Pekin, Şanghay, Roma, Mekke, Kudüs gibi şehirler de küresel etkiye sahiptir.
Bölgesel Etkiye Sahip Şehirler
Gelişmekte olan ya da az gelişmiş ülkelerin şehirleri, bulunduğu yakın çevreyi etkilediği için bölgesel etkiye sahiptir. Montevideo (Uruguay), Addis Ababa (Etiyopya), Abuja (Nijerya), Astana (Kazakistan), Atina (Yunanistan), Sofya (Bulgaristan) örnek verilebilir.
Yerel Etkiye Sahip Şehirler
Nüfus miktarının az olduğu ve küresel ölçekte fonksiyona sahip olmayan şehirlerdir. Tarım, hayvancılık, madencilik gibi ekonomik faaliyetler gelişmiştir. Kastamonu, Rize, Burdur gibi şehirler yerel etkiye sahiptir.
Tarihsel süreçte Başlıca Türk-İslam Şehirleri ve Bu Şehirlerin Genel Özellikleri
İslamiyetten önce büyük yerleşim yerleri için balık ifadesi kullanılırdı. (beşbalık, ordubalık gibi). Daha sonra Soğdça olan kent kelimesi kullanılmaya başlandı (Semerkant, Beykent, Özkent gibi). İslamiyet’in kabulünden sonra ise Farsça kökenli şehir kelimesi kullanılmaya başlandı. İlk Türk devletlerinde göçe; hayatın bulunması şehirlerin büyümesini engellerken İslamiyet’in kabul edilmesi ile yerleşik hayat ve buna bağlı olarak şehirler hızla büyüyüp gelişti. Bu şehirlerin genel özellikleri ise şunlardır:
- Şehirlerde siyasi irade hâkimdir.
- Planlı yerleşme yerine insanlar kendi isteklerine göre evler yapmışlardır.
- Şehirler genellikle göl veya akarsu kenarına kurulmuştur.
- Evler, bir diğer evin manzarasını bozmayacak şekilde inşa edilmiştir.
- Dinî binaların dışında gösterişli bina yok denecek kadar azdır.
- Şehirlerde halk ve sınıf ayrımı yoktur.
- Cumbalı evler yaygındır.
Türk-İslam şehirlerinden bazıları; Kaşgar (Çin), Merv (Türkmenistan), Buhara (Özbekistan), Semerkant (Özbekistan), Tebriz (İran), Konya, Kayseri, Bursa ve İstanbul’dur.
Semerkant
Özbekistan’ın güney kesiminde bulunur. Günümüzde nüfusu 500 000’in üzerindedir. MÖ Persler tarafından kurulan şehir İpek Yolu üzerinde bulunur. XIV ve XV. yüzyıllarda en parlak dönemini yaşamıştır. Ayrıca birçok İslam devletini de bünyesinde bulunduran kentte, çok sayıda Türk-İslam kültürüne ait tarihî ve mimarî eser bulunur.
Buhara
Özbekistan’ın en önemli şehirlerinden olan Buhara, tarihî İpek Yolu üzerinde yer alır. Orta Asya’nın en eski şehirlerinden olan Buhara; Moğollar, Karahanlılar, Sasaniler ve Perslere başkentlik yapmıştır. Türk-İslam dünyasının en önemli bilginlerinin yetişti; Buhara’da çok sayıda mimari yapı, kervansaray, cami ve medrese bulunur. İslam medeniyetinin en önemli bilginlerinden İmam El-Buhari bu kentte yaşamıştır.
Konya
Türk-İslam şehirlerinin en önemlilerinden biri de Konya’dır. Şehir, Anadolu Selçuklu Devleti’ne ve Karamanoğulları Beyliği’ne başkentlik yapmıştır. Türk-İslam medeniyetlerinde Büyük Selçuklu, Anadolu Selçuklu ve Osmanlı devletleri ile Türkiye Cumhuriyeti’nin en önemli şehirleri arasında yer almıştır. Çok sayıda İslam bilgininin yaşadığı şehrin en önemli ilim adamı Mevlâna’dır.
