DEYİMLER
Anlatıma canlılık ve güzellik katmak amacıyla en az iki sözcüğün anlamca kaynaşarak oluşturduğu söz grubuna deyim denir.
Bu güreşçinin başarıları dillerde dolaşıyor. cümlesinde “dillerde dolaşmak” sözü “herkesin aynı konudan söz etmesi” anlamına gelen bir deyimdir.
Sonunda öğretmenin gözüne girmeyi başardı. cümlesinde “gözüne girmek” sözü önem kazanmak anlamında kullanılan bir deyimdir.
Futbolcular bu maçı çantada keklik sandı. cümlesinde de “çantada keklik” sözü “elde edilmesi çok kolay” anlamına gelen bir deyimdir.
Bazı deyimler gerçek anlamlı olmakla beraber, deyimler çoğunlukla mecaz anlamda kullanılır.
Dün akşamdan bu yana ağzına bir şey koymadı. cümlesindeki “ağzına bir şey koymamak” deyimi gerçek anlamını korumuştur.
O, her nedense, dut yemiş bülbüle dönmüştü. cümlesinde “dut yemiş bülbüle dönmek” deyimi gerçek anlamlı değildir. Bu deyim gerçek anlamından uzaklaşarak “önce çok konuşurken daha sonra suskun hâle gelmek” anlamında kullanılmıştır. Dolayısıyla bu deyim, mecaz anlamda kullanılmıştır.
Kardeşim aldığım hediyelere dudak büküyordu. cümlesindeki “dudak bükmek” deyimi de gerçek anlamından uzaklaşarak “beğenmemek” anlamında kullanılmıştır.
Ertesi günü babam horozun ölüsünü bulunca küplere bindi. cümlesindeki “küplere binmek” deyimi de “çok öfkelenmek, sinirlenmek” anlamında kullanılmıştır. O hâlde bu deyim de mecaz anlamda kullanılmıştır.
ATASÖZLERİ
Milletlerin geleneklerini, inançlarını aktaran, söyleyeni belli olmayan özlü sözlere atasözü denir.
Araba devrilince yol gösteren çok olur.
Bugünün işini yarına bırakma.
Besle kargayı, oysun gözünü.
sözleri birer atasözüdür.
- Atasözleri sosyal olayların nasıl olageldiklerini uzun bir gözlem ve deneme sonucu olarak bildirebilir.
Komşunun tavuğu komşuya kaz görünür. - Atasözleri, doğa olaylarının nasıl olageldiklerini uzun bir gözlem ve deneme sonucu olarak bildirebilir.
Mart kapıdan baktırır, kazma kürek yaktırır. - Atasözleri ahlak dersi ve öğüt verebilir.
Çirkefe taş atma, üstüne sıçrar. - Atasözleri töre ve gelenekleri yansıtabilir.
Bir fincan kahvenin kırk yıl hatırı Vardır. - Atasözleri kimi inanışları belirtebilir.
Akacak kan damarda durmaz. - Atasözleri genellikle mecaz anlamlıdır.
Mum dibine ışık vermez. - Bazı atasözleri mecazlı söyleyişe sahip değildir.
Bugünün işini yarına bırakma.
