Türkistan coğrafyası, Türk medeniyetinin beşiği olarak kabul edilir ve tarihte kurulan ilk Türk devletleri, medeniyetimize eşsiz katkılarda bulunmuştur. Göktürkler, Uygurlar ve Karahanlılar gibi devletler, sadece siyasî ve askerî alanda değil, aynı zamanda bilim, sanat, edebiyat ve kültür alanlarında da büyük ilerlemeler kaydetmiştir. Bu devletler, kendilerine özgü yazı sistemleri (Orhun ve Uygur alfabeleri gibi) geliştirmiş, yazılı eserler bırakarak tarihe ışık tutmuştur. İpek Yolu’nun kontrolünü ellerinde tutarak Doğu ile Batı arasında bir köprü görevi görmüş, farklı kültürlerin etkileşimine olanak tanımıştır. Özellikle Karahanlılar, İslamiyet’i kabul eden ilk Türk devletlerinden biri olarak Türk-İslam medeniyetinin temelini atmış, medreseler kurarak bilim ve bilginin yayılmasına öncülük etmiştir. Bu erken dönem devletleri, sonraki büyük Türk-İslam devletlerinin (Gazneliler, Selçuklular, Osmanlılar) kültürel ve idari yapısına ilham kaynağı olmuştur.

Çözümlü Örnek Test Soruları

1. Soru: Aşağıdakilerden hangisi, Göktürk Devleti’nin medeniyetimize en büyük katkılarından biridir?

A) Matbaayı icat etmeleri

B) İlk yazılı Türk alfabesi olan Orhun Alfabesi’ni kullanmaları

C) Yerleşik hayata tamamen geçmeleri

D) Türkistan’da ilk kez kütüphane kurmaları

Doğru Cevap: B) İlk yazılı Türk alfabesi olan Orhun Alfabesi’ni kullanmaları.

Çözüm: Göktürkler, kendi dillerine özgü bir alfabe geliştirerek Türk kültürünün yazılı olarak aktarılmasını sağlamıştır.

---

2. Soru: “Divan-ı Lügati’t-Türk” adlı eseri yazan Karahanlı bilgini kimdir?

A) Yusuf Has Hacip

B) Kaşgarlı Mahmud

C) Ahmet Yesevi

D) Balasagunlu Yusuf

Doğru Cevap: B) Kaşgarlı Mahmud.

Çözüm: Kaşgarlı Mahmud, Türk dilinin zenginliğini göstermek amacıyla bu önemli eseri yazmıştır.

---

3. Soru: Uygurlar, aşağıdaki özelliklerden hangisiyle diğer ilk Türk devletlerinden ayrılır?

A) Göçebe yaşamı sürdürmeleri

B) Sadece askerî faaliyetlere odaklanmaları

C) Manihaizm ve Budizm gibi dinleri benimseyerek yerleşik hayata geçmeleri

D) Türkçeyi resmî dil olarak kullanmamaları

Doğru Cevap: C) Manihaizm ve Budizm gibi dinleri benimseyerek yerleşik hayata geçmeleri.

Çözüm: Uygurlar, yerleşik hayata geçen ilk Türk devletlerinden biridir ve bu durum mimari ve sanat alanında gelişmelerine olanak sağlamıştır.

---

4. Soru: Karahanlılar döneminde inşa edilen ilk Türk-İslam eserlerinden biri olan medrese nedir?

A) Uluğ Bey Medresesi

B) Hoca Ahmet Yesevi Medresesi

C) Semerkant Medresesi

D) Buhara Medresesi

Doğru Cevap: B) Hoca Ahmet Yesevi Medresesi.

Çözüm: Karahanlılar, Hoca Ahmet Yesevi gibi alimleri destekleyerek bilimsel ve manevi gelişmelere katkıda bulunmuştur.

---

5. Soru: “Kutadgu Bilig” adlı eser hangi Türk devletine aittir ve ne anlama gelir?

A) Uygurlar – Bilgelik Öğretileri

B) Karahanlılar – Mutluluk Veren Bilgi

C) Göktürkler – Hükümdarın Gücü

D) Gazneliler – Hükümdarlık Sanatı

Doğru Cevap: B) Karahanlılar – Mutluluk Veren Bilgi.

Çözüm: Yusuf Has Hacip tarafından yazılan bu eser, Karahanlılar döneminde yazılmış olup devlet yönetimi hakkında bilgi verir.

---

6. Soru: Türkistan’daki ilk Türk devletlerinin medeniyetimize en önemli ekonomik katkısı nedir?

A) Tarımı tamamen terk etmeleri

B) İpek Yolu’nu kontrol ederek ticaretin gelişmesini sağlamaları

C) Sadece avcılıkla uğraşmaları

D) Deniz ticaretini keşfetmeleri

Doğru Cevap: B) İpek Yolu’nu kontrol ederek ticaretin gelişmesini sağlamaları.

Çözüm: Türk devletleri, İpek Yolu üzerinde kurularak Doğu ve Batı arasındaki ticareti canlandırmıştır.

---

7. Soru: İlk Türk devletlerinde “kurultay” adı verilen meclis, hangi alandaki gelişmişliğin göstergesidir?

A) Mimari

B) Resim sanatı

C) Yönetim ve hukuk

D) Tarım teknolojisi

Doğru Cevap: C) Yönetim ve hukuk.

Çözüm: Kurultay, devlet işlerinin görüşüldüğü ve kararların alındığı bir danışma meclisi olup yönetim alanındaki gelişmişliği gösterir.

---

8. Soru: Aşağıdakilerden hangisi, Türkistan’daki ilk Türk devletlerinin İslamiyet’i kabul etmelerinin sonuçlarından biri değildir?

A) Türk-İslam sentezinin oluşması

B) Cami, medrese gibi yeni mimari eserlerin ortaya çıkması

C) Arap alfabesinin benimsenmesi

D) Çin ile olan tüm kültürel ilişkilerin son bulması

Doğru Cevap: D) Çin ile olan tüm kültürel ilişkilerin son bulması.

Çözüm: İslamiyet’in kabulü kültürel etkileşimleri değiştirse de, Çin ile olan ilişkiler devam etmiştir.

---

9. Soru: “Şehname” adlı ünlü eseri Gazneliler döneminde yazan Fars şair kimdir?

A) Firdevsî

B) Ömer Hayyam

C) İbn-i Sina

D) Ali Şir Nevâî

Doğru Cevap: A) Firdevsî.

Çözüm: Firdevsî, Gazneli Mahmut’un desteğiyle bu önemli eseri yazarak Türk ve Fars kültürünün ortak mirasına katkıda bulunmuştur.

---

10. Soru: İlk Türk devletlerinde sözlü edebiyatın önemli bir ürünü olan “destan”lar, neyi anlatır?

A) Sadece aşk hikayelerini

B) Tarihî olayları, kahramanlıkları ve efsaneleri

C) Günlük hayatın sıradan olaylarını

D) Bilimsel buluşları

Doğru Cevap: B) Tarihî olayları, kahramanlıkları ve efsaneleri.

Çözüm: Destanlar, Türk toplumunun tarihî hafızasını ve kültürel kimliğini yansıtan önemli sözlü eserlerdir.

---

11. Soru: Aşağıdaki devletlerden hangisi, Türkistan’da kurulan ilk Türk devletlerinden biri değildir?

A) Hunlar

B) Avarlar

C) Gazneliler

D) Karahanlılar

Doğru Cevap: B) Avarlar.

Çözüm: Avarlar, Avrupa’da devlet kuran Türk boylarındandır. Hunlar, Gazneliler ve Karahanlılar ise Türkistan coğrafyasında kurulmuştur.

---

12. Soru: Türklerin bilime katkı sağladığı bir alan olan “astronomi” ile ilgili çalışmalar hangi dönemde yaygınlaşmıştır?

A) Uygurlar

B) Hunlar

C) Karahanlılar

D) Göktürkler

Doğru Cevap: C) Karahanlılar.

Çözüm: İslamiyet’in etkisiyle bilim ve tıp alanında çalışmalar artmış, Karahanlılar döneminde astronomi bilimi de gelişmiştir.

---

13. Soru: Türkistan’da kurulan ilk Türk devletleri, tarımsal faaliyetleri geliştirmek için hangi yapıları inşa etmiştir?

A) Kaleler

B) Kervansaraylar

C) Sulama kanalları ve barajlar

D) Camiler

Doğru Cevap: C) Sulama kanalları ve barajlar.

Çözüm: Tarımın gelişmesi için su yönetimi önemlidir. Bu devletler, sulama kanalları ve barajlar inşa ederek tarımı teşvik etmiştir.

---

14. Soru: Türk boylarının birliğini sağlamak için “Türk” adını resmî devlet ismi olarak kullanan ilk devlet hangisidir?

A) Hunlar

B) Göktürkler

C) Uygurlar

D) Karahanlılar

Doğru Cevap: B) Göktürkler.

Çözüm: Göktürkler, “Türk” adını kullanarak Türk boyları arasında birliği sağlamayı amaçlamıştır.

---

15. Soru: İbn-i Sina gibi önemli bilim adamları, hangi Türk-İslam devletlerinin himayesinde çalışmalarını sürdürmüştür?

A) Uygurlar

B) Göktürkler

C) Karahanlılar ve Gazneliler

D) Hunlar

Doğru Cevap: C) Karahanlılar ve Gazneliler.

Çözüm: Türk-İslam devletleri, bilime ve bilginlere büyük önem vererek İbn-i Sina gibi önemli isimlerin yetişmesini sağlamıştır.