Tümleç Eksikliği
Sıralı ya da bağlı cümlelerde ikinci yükleme, gerektiği halde dolaylı tümleç, zarf tümleci ya da edat tümleci getirilmezse birinci cümlenin nesnesi ya da başka bir ögesi bu cümleler için geçerli olur ve anlatım bozukluğu ortaya çıkar.
Birleşik cümlelerde yan cümleciğin nesnesi temel yüklem için ortak olmadığı halde ortak olarak kullanılırsa tümleç
eksikliğine yol açabilir.
Tümleç eksikliği, kendi içinde üçe ayrılır:
- a) Dolaylı Tümleç Eksikliği
Dolaylı tümleç yer bildiren bir ögedir.
Sonunda “-e, -de, -den” eki olan sorular sorularak dolaylı tümleç bulunur.
Soruları: kime, kimde, kimden, neye, nede, neden, nereye, nerede, nereden.
- b) Zarf Tümleci Eksikliği
Zaman, durum, miktar belirten bir ögedir.
Nasıl, ne zaman, niçin, ne kadar sorularıyla bulunur.
- c) Edat Tümleci Eksikliği
Amaç, araç anlamı katan bir ögedir.
Sonunda “ile, için” olan sorular sorularak bulunur: ne ile, kim ile, ne için, kim için.
Uyarı: “Herkes”, “hepsi”, “tümü” gibi belgisiz zamirler sadece olumlu cümlelerde; ”hiç kimse”, “kimse”, “hiçbiri” gibi belgisiz zamirler sadece olumsuz cümlelerde tümleç olur.
Aşağıda verilen cümlelerde eksik olan tümleç yan tarafına yazılmıştır.
- Yaşama dört elle sarılıp zevk almayı bilmeliyiz. | Dolaylı tümleç
- Okula giriş ve çıkış saatleri değiştirildi. | Dolaylı tümleç
- Türkçenin doğru kullanılması bir yana, değer verilmiyor bile. | Dolaylı tümleç
- Sana her konuda güveniyor ve yardım bekliyoruz. | Dolaylı tümleç
- Apartmandaki insanlar komşularını tanımıyor, konuşmuyor bile. | Edat tümleci
- Akşamları kitapçıya uğrar, saatlerce sohbet ederdi. | Edat tümleci
- Hep senin yanındayım, seni yalnız bırakmam. | Zarf tümleci
- Beni hiçbir zaman unutmadı, bana mektup yazdı. | Zarf tümleci
- Yüzünü yıkadı, kuruladı ve krem sürdü. | Dolaylı tümleç
- Korkuya yenilme, baş etmeyi öğren. | Edat Tümleci
- İstanbul’a gelen, bir daha ayrılmak istemiyor. | Dolaylı tümleç
- Söylediklerinizi biliyorum, candan inanıyorum. | Dolaylı tümleç
- Depremi bilmek değil, hazırlıklı olmak gerekir. | Dolaylı tümleç
- Bazıları kartala saygı duyar, bazıları nefret eder. | Dolaylı tümleç
