Yer kabuğunu oluşturan **levhaların (plakaların)** hareketiyle ilgili olan süreçlere **Tektonik Süreçler** denir. Dünya’nın iç ısısından kaynaklanan bu hareketler, yeryüzünün bugünkü şeklini almasını sağlamıştır. Bu hareketlerin en önemlileri **orojenez (dağ oluşumu)**, **epirojenez (kıtaların yükselip alçalması)**, **volkanizma** ve **depremler**dir. **Orojenez**, levhaların çarpışması veya sıkışması sonucu kıvrım ve kırık dağ sıralarının oluşmasıdır. **Epirojenik hareketler**, yer kabuğunun geniş alanlarda yükselmesi veya alçalmasıdır ve bu süreçler çok yavaş gerçekleşir. **Volkanizma**, magmanın yer kabuğundaki çatlaklardan yüzeye ulaşmasıyla meydana gelen olaydır. **Depremler** ise levha sınırlarında biriken enerjinin aniden boşalması sonucu oluşan sarsıntılardır. Türkiye, Afrika ve Avrasya levhalarının sıkışma bölgesinde yer aldığı için tektonik açıdan oldukça aktif bir ülkedir. Bu süreçler, doğal afetlerin temel nedenidir ve bu nedenle coğrafya derslerinin en önemli konularındandır.

---

Çözümlü Örnek Test Soruları

---

Soru 1:

Aşağıdakilerden hangisi, enerjisini Dünya’nın iç yapısından alan **iç kuvvetlere** bir örnek **değildir**?

A) Orojenez
B) Volkanizma
C) Depremler
D) Akarsu aşındırması
E) Epirojenez

Çözüm:
İç kuvvetler, enerjisini Dünya’nın manto katmanındaki konveksiyonel akıntılardan alır ve yer kabuğunu şekillendirir. Akarsu aşındırması ise enerjisini yer çekimi ve Güneş’ten alan bir dış kuvvettir.
Doğru cevap D şıkkıdır.

---

Soru 2:

Levhaların birbirine doğru hareket ederek çarpışması ve esnek tabakaların kıvrılarak yükselmesi sonucu oluşan dağlar, aşağıdaki süreçlerden hangisinin bir sonucudur?

A) Epirojenez
B) Volkanizma
C) Orojenez
D) Depremsellik
E) Tektonik çöküntü

Çözüm:
**Orojenez**, levha hareketleri sonucu yer kabuğundaki esnek tabakaların sıkışarak kıvrılması ve sert tabakaların kırılarak yükselmesiyle dağların oluşması sürecidir.
Doğru cevap C şıkkıdır.

---

Soru 3:

Aşağıdakilerden hangisi, Epirojenez (kıta oluşumu) ile ilgili bir özellik **değildir**?

A) Oldukça yavaş gerçekleşen bir süreçtir.
B) Yer kabuğunun geniş alanlarda yükselmesi veya alçalmasıdır.
C) Kısa sürede büyük yıkımlara yol açar.
D) Volkanik patlamalara neden olmaz.
E) Buzul çağlarında kıtaların alçalması, buzulların erimesiyle yükselmesi bu sürece örnektir.

Çözüm:
Epirojenez, çok yavaş ve geniş alanlarda etkili olan bir süreçtir. Kısa sürede büyük yıkımlara yol açan doğal afetler depremler ve volkanizmadır.
Doğru cevap C şıkkıdır.

---

Soru 4:

“Dünya’nın iç yapısındaki magmanın, yer kabuğundaki zayıf alanlardan yüzeye çıkarak yeryüzü şekillerini oluşturması” bu tanım aşağıdaki olaylardan hangisine aittir?

A) Deprem
B) Erozyon
C) Orojenez
D) Epirojenez
E) Volkanizma

Çözüm:
**Volkanizma**, yeryüzünün derinliklerindeki magmanın, yüzeye ulaşarak yeni yer şekilleri (volkanik dağlar) oluşturması sürecidir.
Doğru cevap E şıkkıdır.

---

Soru 5:

Bir bölgenin jeolojik yapısı hakkında en doğru ve güvenilir bilgiyi sağlamak için, yerin derinliklerinden yayılan ve cihazlarla ölçülen doğal olay aşağıdakilerden hangisidir?

A) Okyanus akıntıları.
B) Rüzgâr yönü.
C) Sismik dalgalar.
D) Orojenez.
E) Volkanik patlamalar.

Çözüm:
**Depremler** sırasında oluşan **sismik dalgalar**, farklı katmanlardan geçerken hız ve yön değiştirirler. Bu dalgaların incelenmesi, Dünya’nın iç yapısı hakkında en kapsamlı bilgiyi sağlar.
Doğru cevap C şıkkıdır.

---

Soru 6:

Aşağıdaki doğal olaylardan hangisi, doğrudan levha sınırlarında meydana gelmez ve daha çok levha içi bölgelerde görülür?

A) Şiddetli depremler
B) Volkanik patlamalar
C) Çekirdek tektoniği
D) Volkanizma
E) Çöküntü depremleri

Çözüm:
**Çöküntü depremleri**, karstik arazilerde yeraltı mağaralarının tavanının çökmesiyle oluşan yerel ve zayıf depremlerdir. Levha tektoniğiyle doğrudan ilişkili değildir.
Doğru cevap E şıkkıdır.

---

Soru 7:

Aşağıdakilerden hangisi, genç oluşumlu bir ülke olan Türkiye’nin tektonik yapısıyla ilgili doğru bir ifadedir?

A) Epirojenez faaliyetleri görülmez.
B) Kuzey Anadolu ve Doğu Anadolu fay hatları aktiftir.
C) Sadece volkanizma görülür, deprem görülmez.
D) Tektonik hareketler çok eski çağlarda tamamlanmıştır.
E) Yeraltı kaynakları bakımından çok fakirdir.

Çözüm:
Türkiye, genç oluşumlu bir ülkedir ve Afrika ile Avrasya levhalarının sıkışma bölgesinde yer alır. Bu nedenle Kuzey Anadolu (KAF) ve Doğu Anadolu (DAF) gibi aktif fay hatları bulunmaktadır ve sık sık depremler yaşanır.
Doğru cevap B şıkkıdır.

---

Soru 8:

Bir kıtanın, üzerine binen buz kütlesi nedeniyle ağırlaşarak alçalması, hangi tektonik sürece örnektir?

A) Orojenez
B) Epirojenez
C) Volkanizma
D) Deprem
E) Sismik aktivite

Çözüm:
Buzul çağlarında kıtaların buz yüküyle alçalması ve buzların erimesiyle tekrar yükselmesi, geniş alanlardaki dikey yönlü hareketler olan **epirojenik hareketlere** bir örnektir.
Doğru cevap B şıkkıdır.

---

Soru 9:

Aşağıdaki olaylardan hangisi, **volkanizma** sonucunda oluşmaz?

A) Volkanik dağlar
B) Gayzerler
C) Kaldera
D) Fay hattı
E) Krater gölleri

Çözüm:
Volkanizma, magma ve gazların yeryüzüne çıkmasıyla ilişkili bir süreçtir ve volkanik dağları, gayzerleri ve kraterleri oluşturur. **Fay hatları** ise, yer kabuğunun kırılmasıyla oluşur ve genellikle depremlere neden olur.
Doğru cevap D şıkkıdır.

---

Soru 10:

Aşağıdakilerden hangisi, tektonik hareketlerin sonuçlarından biri **değildir**?

A) Dağ sıralarının oluşması.
B) Okyanus çukurlarının oluşması.
C) Levha sınırlarında depremlerin meydana gelmesi.
D) Fiyortların oluşması.
E) Volkanik adaların oluşması.

Çözüm:
Fiyortlar, buzulların eski akarsu vadilerini aşındırması ve deniz sularının bu vadilere dolmasıyla oluşan koy ve körfezlerdir. Tektonik hareketlerle doğrudan ilişkili değildir.
Doğru cevap D şıkkıdır.

---

Soru 11:

“Dünya’nın çekirdeğindeki sıcak maddelerin hareketi, yer kabuğunun hareket etmesine neden olur.” Bu ifade, aşağıdaki teorilerden hangisinin temelini oluşturur?

A) Su döngüsü teorisi.
B) Küresel iklim değişikliği.
C) Levha tektoniği teorisi.
D) Milankoviç döngüleri.
E) Buzul çağı teorisi.

Çözüm:
**Levha tektoniği teorisi**, yer kabuğunu oluşturan levhaların manto katmanındaki konveksiyonel akıntılarla hareket ettiğini ve bu hareketlerin deprem, volkanizma ve dağ oluşumlarına neden olduğunu savunur.
Doğru cevap C şıkkıdır.

---

Soru 12:

Bir bölgede şiddetli bir deprem riskinin yüksek olması, o bölgenin hangi coğrafi özelliğiyle en çok ilişkilidir?

A) Yüksek sıcaklık ortalamasına sahip olması.
B) Bir fay hattı üzerinde yer alması.
C) Yeraltı su seviyesinin yüksek olması.
D) Dağlık bir araziye sahip olması.
E) Nüfus yoğunluğunun fazla olması.

Çözüm:
Depremler, fay hatları adı verilen yer kabuğundaki kırılma çizgilerinde meydana gelir. Bir bölgenin bir fay hattı üzerinde bulunması, deprem riskini doğrudan artırır.
Doğru cevap B şıkkıdır.

---

Soru 13:

Aşağıdaki tektonik olaylardan hangisi, diğerlerine göre daha yavaş gerçekleşir ve genellikle ani yıkımlara neden olmaz?

A) Orojenez
B) Volkanik patlama
C) Şiddetli deprem
D) Epirojenez
E) Magma yükselişi

Çözüm:
**Epirojenez**, kıtaların geniş alanlarda ve on binlerce yıl gibi uzun sürelerde yükselip alçalmasıdır. Bu, diğer iç kuvvetler gibi ani ve yıkıcı olaylara yol açmaz.
Doğru cevap D şıkkıdır.

---

Soru 14:

Bir bölgenin jeotermal enerji kaynakları açısından zengin olması, aşağıdaki süreçlerden hangisinin sonucudur?

A) Epirojenez
B) Rüzgar aşındırması
C) Karstik süreçler
D) Volkanizma
E) Dış kuvvetler

Çözüm:
Jeotermal enerji, yerin derinliklerindeki sıcak su veya buhardan elde edilir. Bu durum, yeraltındaki sıcaklığın yüksek olduğunu ve genellikle volkanik veya tektonik açıdan aktif bölgelerde yaygın olduğunu gösterir.
Doğru cevap D şıkkıdır.

---

Soru 15:

Aşağıdaki yer şekillerinden hangisi, levhaların sıkışması sonucu oluşan “kırık dağ” yapısına örnektir?

A) Uludağ
B) Ağrı Dağı
C) Toros Dağları
D) Kaz Dağları
E) Erciyes Dağı

Çözüm:
Levhaların sıkışmasıyla sert tabakalar kırılarak yükselir ve alçalır, böylece Horst (yüksek blok) ve Graben (alçak blok) adı verilen yapılar oluşur. Kaz Dağları, bir Horst örneğidir. Toroslar ise kıvrım dağdır.
Doğru cevap D şıkkıdır.