ŞEHİRLERİN GELİŞİMİ, FONKSİYONLARI VE ETKİ ALANLARI
Şehirlerin Gelişimi
İnsanların yaklaşık 10.000 yıl önce tarımla uğraşmasıyla yerleşik hayat başlamıştır. Yerleşik hayatın başlamasıyla önce köyler ortaya çıkmıştır. Köylerin büyümesiyle ilk şehirler kurulmuştur. İlk şehir yerleşmeleri; Mezopotamya, Mısır, Çin, Hindistan’da kurulmuştur. Bu alanlarda şehirlerin kurulmasında uygun iklim koşulları, su kaynaklarının bulunması ve verimli toprakların varlığı etkili olmuştur.
İlk şehirlerin kurulmasıyla birlikte üretim artmış ve bu şehirler ticaret şehirlerine dönüşmüştür. Zamanla ticaret şehirlerinin düzenini ve bu şehirlerin güvenliğini sağlamak amacıyla yönetici ve askeri sınıflarına ihtiyaç duyulmuştur.
Neolitik Çağ’da tarım sayesinde kurulan şehirler Sanayi Devrimi’yle beraber yeni bir boyut kazanmış ve şehirlerin sayıları hızla artmıştır.
İlk şehirlerin nüfusları bin civarındayken günümüzde nüfusu 30 milyonu bulan şehirler bulunmaktadır.
Şehirlerin Fonksiyonları
Şehirsel fonksiyonlar, bir şehrin hem gelişmesinde hem de çevresiyle sürekli ilişki hâlinde bulunmasında etkili olan faktörler olarak ifade edilebilir. Bu faktörler dar veya geniş bir alanı etkiler. Şehirler, pek çok işlevi ve hizmetleri yerine getirirler. Şehirlerde bazı fonksiyonların gelişmesi bu şehirleri çevrelerine göre bir çekim alanı hâline getirmiştir.
Dünyada bulunan bazı şehirler özellikleri ve fonksiyonlarıyla etki alanları oluşturmaktadır. Bu etkinin oluşmasında şehirlerin nüfusu ve fonksiyonel özellikleri en önemli etkenlerdir. Şehirler, sahip oldukları özellikleri ile Dünyayı etkisi altına alabilmektedir. New York veya Tokyo’da meydana gelen bir olay Dünyanın büyük bir kısmını etkileyebilir. Fakat Nijerya’nın başkenti Abuja’da veya Moğolistan’ın başkenti Ulanbator’da meydana gelen bir olay sadece yakın çevresini etkileyebilmektedir. Bir başka örnek olarak Roma verilebilir. Roma, dünya tarihindeki belirleyici rolünü asırlar boyu sürdürdüğünden “Dünyanın Başkenti” unvanına layık görülmüştür. Roma İmparatorluğu’nun başkentliğini yapmıştır. Bu yüzden sadece Roma İmparatorluğu’nun sınırları içerisinde değil dünyanın büyük kesimini dini, siyasi ve kültürel olarak etkilemiştir. Roma, Katoliklerin dini merkezi olan Vatikan’ı içine aldığından çift başkent özelliğine sahiptir. Vatikan bağımsız bir hâlde işlev görmektedir. Vatikan’ın küresel etkisi İtalya’dan çok daha büyüktür.
Semerkant
Semerkant Özbekistan’da bulunmaktadır. Timur döneminde önem kazanan şehirde ilimden sanata kadar birçok ize rastlayabilirsiniz. Semerkant’taki bir diğer özellik de Timur döneminde birçok İslam âliminin yetişmiş olmasıdır. Semerkant’ta iyi bir yönetim süren Timur, şehrin gelişmesindeki en büyük faktörlerden birisi olarak dikkat çekmektedir. Timur’un mezarı şehrin girişinde bulunmaktadır.
Mekke
Mekke’nin tarihi MÖ 2000’li yıllara kadar dayanır. Arap Yarımadası’nda çölün ortasında kurulmuş bir şehirdir. Kâbe’nin burada bulunması, Hz. Peygamberin burada doğması, İslamiyet’in bu şehre gelmesi ile dini bir şehir olma özelliği pekişmiştir. Mekke, sadece yakın çevresini değil dünya üzerindeki tüm Müslümanların merkezi konumundadır. Her yıl dünyanın farklı yerlerinden milyonlarca Müslüman bu şehri ziyaret etmektedir.
Şanlıurfa
Peygamberler şehri olan Şanlıurfa, aynı zamanda da Hz. İbrahim’in doğduğu yerdir. Şanlıurfa’da bulunan Balıklıgöl, Hz. İbrahim’in ateşe atıldığı yer olarak bilinir. Bu nedenle, ziyaretçi akınına uğramaktadır. İslam şehirleri arasına Şanlıurfa’nın dahil olmasının en önemli sebebi şüphesiz ki Hz.İbrahim’in burada yaşamış olmasıdır. Hz. Eyyüb’ün ve eşi Hz. Rahme’nin kabirleri de Şanlıurfa şehrinde bulunmaktadır.
Paris
Paris, 987 yılında Fransa’nın başkenti olmuştur. Tüm dünyada anıtları, sanatsal ve kültürel yaşamı ile bilinen Paris, aynı zamanda dünya tarihinde önemli bir şehir olmakla birlikte başlıca ekonomik ve politik merkezler arasında yer almakta ve uluslararası taşımacılığın geçiş noktalarından birini oluşturmaktadır. Moda ve lüksün dünya başkenti olan Paris, “Işık Şehri” diye de anılmaktadır.
Mekke
Mekke’nin tarihi MÖ 2000’li yıllara kadar dayanır. Arap Yarımadası’nda çölün ortasında kurulmuş bir şehirdir. Kâbe’nin burada bulunması, Hz. Peygamberin burada doğması, İslamiyet’in bu şehre gelmesi ile dini bir şehir olma özelliği pekişmiştir. Mekke, sadece yakın çevresini değil dünya üzerindeki tüm Müslümanların merkezi konumundadır. Her yıl dünyanın farklı yerlerinden milyonlarca Müslüman bu şehri ziyaret etmektedir.
Şanlıurfa
Peygamberler şehri olan Şanlıurfa, aynı zamanda da Hz. İbrahim’in doğduğu yerdir. Şanlıurfa’da bulunan Balıklıgöl, Hz. İbrahim’in ateşe atıldığı yer olarak bilinir. Bu nedenle, ziyaretçi akınına uğramaktadır. İslam şehirleri arasına Şanlıurfa’nın dahil olmasının en önemli sebebi şüphesiz ki Hz.İbrahim’in burada yaşamış olmasıdır. Hz. Eyyüb’ün ve eşi Hz. Rahme’nin kabirleri de Şanlıurfa şehrinde bulunmaktadır.
Paris
Paris, 987 yılında Fransa’nın başkenti olmuştur. Tüm dünyada anıtları, sanatsal ve kültürel yaşamı ile bilinen Paris, aynı zamanda dünya tarihinde önemli bir şehir olmakla birlikte başlıca ekonomik ve politik merkezler arasında yer almakta ve uluslararası taşımacılığın geçiş noktalarından birini oluşturmaktadır. Moda ve lüksün dünya başkenti olan Paris, “Işık Şehri” diye de anılmaktadır.
İdari Şehirler: Ankara, Londra, Brüksel, Paris, Washington, Moskova, Tokyo
Dini Şehirler: Mekke, Medine, Kudüs, Roma
Askeri Şehirler: NATO’nun merkezi Brüksel
Liman Şehirleri: Marsilya, Hamburg, Şanghay, Singapur, Rotterdam
Tarım Şehirleri: Kırcaali, Akhisar
Sanayi Şehirleri: Tokyo, Manchester, İstanbul
Maden Şehirleri: Zonguldak, Essen, Pittsburg, Kerkük
Turizm Şehirleri: Venedik, Roma, Miami, Dubai
Kültürel Şehirleri: Oxford, Cambridge, Salamanca
Ticaret Şehirleri: New York, Paris, Tokyo, Londra, Hong Kong, Şanghay
Şehirlerin Etki Alanları
Her şehrin etki alanı birbirinden farklı olabilmektedir. Fonksiyonları çeşitli ve nüfusu fazla olan şehirlerin etki alanları daha geniştir. Şehirler etki alanlarına göre; küresel, bölgesel ve yerel etkiye sahip şehirler olarak gruplandırılabilir.
Küresel Etkiye Sahip Bazı Şehirler
New York (ABD) — Finans
Şanghay (Çin) — Liman, Sanayi
Roma (Italya) — Dini, İdari, Tarihi
Mekke (Suudi Arabistan) — Dini
Bölgesel Etkiye Sahip Bazı Şehirler
Tahran (Iran) — İdari
Kiev (Ukrayna) — İdari
Cakarta (Endonezya) — İdari
Mexico City (Meksika) — İdari
Yerel Etkiye Sahip Bazı Şehirler
Karaman (Türkiye) — Tarım
Bem (Iran) — Tarım
Akhisar (Türkiye) — Tarım
