Saf maddelerin kimliklerini belirlemek ve birbirinden ayırmak için kullanılan ölçülebilir özellikler, iki ana gruba ayrılır: **yoğun özellikler (intensif)** ve **nicel özellikler (ekstensif)**. Nicel özellikler, maddenin miktarına (kütle, hacim) bağlı olarak değişirken, yoğun özellikler maddenin miktarına bağlı değildir. Bir maddenin ayırt edici özellikleri olarak da bilinen yoğun özellikler; erime noktası, kaynama noktası, öz ısı ve yoğunluk gibi değerlerdir. Örneğin, suyun kaynama noktası 100°C’dir ve bu değer, 10 gram su için de, 100 gram su için de aynıdır. Bu, maddenin miktarından bağımsız olduğu anlamına gelir. Nicel özellikler ise kütle ve hacim gibi doğrudan ölçülebilen ve madde miktarıyla doğru orantılı olarak değişen özelliklerdir. Kimyada, bu özelliklerin bilinmesi, madde tanımlama, ayırma ve safsızlık analizi gibi işlemlerde hayati öneme sahiptir.

---

Çözümlü Örnek Test Soruları

---

Soru 1:

Aşağıdaki özelliklerden hangisi saf bir maddenin nicel (ekstensif) bir özelliğidir?

A) Yoğunluk
B) Erime noktası
C) Kütle
D) Kaynama noktası
E) Öz ısı

Çözüm:
Nicel (ekstensif) özellikler, maddenin miktarına bağlı olarak değişen özelliklerdir. Kütle, maddenin miktarına bağlı olarak değiştiği için nicel bir özelliktir. Yoğunluk, erime noktası, kaynama noktası ve öz ısı ise maddenin miktarına bağlı olmayan ayırt edici (yoğun) özelliklerdir.
Doğru cevap C şıkkıdır.

---

Soru 2:

100 mL hacmindeki bir sıvı, 20 gram kütleye sahiptir. Bu sıvının yoğunluğu kaç g/mL’dir?

A) 0.1
B) 0.2
C) 0.5
D) 1
E) 2

Çözüm:
Yoğunluk, kütlenin hacme oranıdır. Formülü $d = m/V$’dir.
$d = 20 \text{ g} / 100 \text{ mL} = 0.2 \text{ g/mL}$.
Doğru cevap B şıkkıdır.

---

Soru 3:

Bir maddenin erime noktası ve kaynama noktası, o maddenin hangi özelliğini belirlemek için kullanılır?

A) Hacmini
B) Kütlesini
C) Miktarını
D) Ayırt edici özelliğini
E) Özgül ağırlığını

Çözüm:
Erime ve kaynama noktaları, maddenin miktarına bağlı olmayan ve her saf madde için sabit olan ayırt edici (yoğun) özelliklerdir. Bu yüzden bir maddeyi tanımlamada kullanılırlar.
Doğru cevap D şıkkıdır.

---

Soru 4:

Aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?

A) Kütle, bir maddenin nicel özelliğidir.
B) Yoğunluk, saf maddeler için ayırt edici bir özelliktir.
C) 1 gram demirin yoğunluğu, 100 gram demirin yoğunluğuna eşittir.
D) Bir maddenin hacmi, o maddenin kütlesine bağlı değildir.
E) Erime noktası, bir maddenin hal değişim sıcaklığıdır.

Çözüm:
Bir maddenin hacmi, o maddenin kütlesiyle doğru orantılıdır. Kütle arttıkça hacim de artar. Bu nedenle D şıkkındaki ifade yanlıştır.
Doğru cevap D şıkkıdır.

---

Soru 5:

Bir dereceli silindirde 50 mL su bulunmaktadır. Silindire bir taş parçası atıldığında su seviyesi 75 mL’ye yükseliyor. Buna göre, taşın hacmi kaç mL’dir?

A) 25
B) 50
C) 75
D) 100
E) 125

Çözüm:
Taşın hacmi, su seviyesindeki artışa eşittir.
Taşın hacmi = Son hacim – İlk hacim = $75 \text{ mL} – 50 \text{ mL} = 25 \text{ mL}$.
Doğru cevap A şıkkıdır.

---

Soru 6:

Yoğunluk birimi genellikle g/mL veya g/$cm^3$ olarak ifade edilir. Bu birimlerin eşit olmasının nedeni nedir?

A) Birimlerin uluslararası standarda göre belirlenmesi
B) 1 gram maddenin 1 mL hacim kaplaması
C) 1 mL’nin 1 $cm^3$’e eşit olması
D) $1000 \text{ cm}^3$’ün 1 L’ye eşit olması
E) Yoğunluk biriminin sabiti olması

Çözüm:
$1 \text{ mL} = 1 \text{ cm}^3$ olduğu için yoğunluk birimi olarak g/mL ve g/$cm^3$ birbirinin yerine kullanılabilir.
Doğru cevap C şıkkıdır.

---

Soru 7:

Aşağıdaki özelliklerden hangisi, bir maddenin miktarından bağımsızdır?

A) Hacim
B) Kütle
C) Ağırlık
D) Öz kütle
E) Toplam atom sayısı

Çözüm:
Öz kütle (yoğunluk), bir maddenin miktarına bağlı değildir ve saf maddeler için sabit bir değerdir. Diğer seçenekler (hacim, kütle, ağırlık, toplam atom sayısı) maddenin miktarına göre değişir.
Doğru cevap D şıkkıdır.

---

Soru 8:

Bir sıvının yoğunluğunu belirlemek için aşağıdaki araçlardan hangileri kullanılır?

A) Termometre ve barometre
B) Dereceli silindir ve mezür
C) Hassas terazi ve dereceli silindir
D) Kronometre ve dinamometre
E) pH metre ve indikatör

Çözüm:
Yoğunluk, kütle ve hacim değerlerinin oranlanmasıyla hesaplanır. Kütle hassas terazi ile, hacim ise dereceli silindir ile ölçülür.
Doğru cevap C şıkkıdır.

---

Soru 9:

200 gram kütleye sahip bir sıvının yoğunluğu 0.8 g/mL’dir. Bu sıvının hacmi kaç mL’dir?

A) 160
B) 200
C) 250
D) 300
E) 400

Çözüm:
Yoğunluk formülü: $d = m/V \implies V = m/d$
$V = 200 \text{ g} / 0.8 \text{ g/mL} = 250 \text{ mL}$.
Doğru cevap C şıkkıdır.

---

Soru 10:

Aşağıdaki özelliklerden hangisi hem saf maddeler hem de karışımlar için sabit bir değer değildir?

A) Yoğunluk
B) Kaynama noktası
C) Erime noktası
D) Kütle
E) Hiçbiri

Çözüm:
Saf maddeler için yoğunluk, kaynama ve erime noktası gibi özellikler sabittir ve ayırt edicidir. Ancak karışımlar için bu özellikler sabit değildir ve karışımdaki bileşenlerin oranına bağlı olarak değişir. Kütle, hem saf maddeler hem de karışımlar için madde miktarına göre değişen bir niceliktir.
Doğru cevap D şıkkıdır.

---

Soru 11:

Sıvı haldeki bir maddenin sıcaklığı artırıldığında, genellikle yoğunluğu nasıl değişir?

A) Artar
B) Azalır
C) Değişmez
D) Önce artar sonra azalır
E) Önce azalır sonra artar

Çözüm:
Sıvıların sıcaklığı arttıkça hacimleri genişlerken, kütleleri değişmez. Yoğunluk ($d=m/V$) formülüne göre hacim arttıkça yoğunluk azalır.
Doğru cevap B şıkkıdır.

---

Soru 12:

Bir maddenin birim hacminin kütlesi olarak tanımlanan ölçülebilir özellik aşağıdakilerden hangisidir?

A) Özgül ağırlık
B) Hacim
C) Yoğunluk
D) Ağırlık
E) Öz ısı

Çözüm:
Yoğunluk, bir maddenin birim hacimdeki kütlesidir ve $d = m/V$ formülü ile hesaplanır. Özgül ağırlık, yoğunluk ile yerçekimi ivmesinin çarpımıdır ve farklı bir kavramdır.
Doğru cevap C şıkkıdır.

---

Soru 13:

Bir saf maddenin erime noktası 80°C olarak ölçülmüştür. Bu maddenin 5 gramı, 10 gramı veya 20 gramı için erime noktası ne olur?

A) Değişir
B) Artar
C) Azalır
D) Sabit kalır (80°C)
E) Kütle arttıkça artar

Çözüm:
Erime noktası, maddenin miktarına bağlı olmayan ayırt edici (yoğun) bir özelliktir. Bu nedenle, kütle ne olursa olsun, saf bir maddenin erime noktası sabit kalır.
Doğru cevap D şıkkıdır.

---

Soru 14:

Aşağıdaki özelliklerden hangisi sadece saf maddeler için geçerlidir?

A) Kütle
B) Hacim
C) Yoğunluk
D) Sabit bir kaynama noktası
E) Öz kütle

Çözüm:
Kütle ve hacim hem saf maddeler hem de karışımlar için ölçülebilir. Yoğunluk ve öz kütle de hem saf maddeler hem de karışımlar için hesaplanabilir. Ancak **sabit** bir kaynama noktası (veya erime noktası) sadece saf maddelere özgüdür. Karışımlar, bileşenlerin oranına bağlı olarak kaynama aralığına sahiptir.
Doğru cevap D şıkkıdır.

---

Soru 15:

Yoğunluk birimi olan g/L, hangi maddelerin yoğunluğunu ifade etmek için daha yaygın olarak kullanılır?

A) Katı maddeler
B) Sıvı maddeler
C) Gaz maddeler
D) Sıvı ve katı karışımlar
E) Kolloidler

Çözüm:
Gazların yoğunluğu, katı ve sıvılara göre çok düşüktür. Bu nedenle gazların yoğunlukları g/L gibi daha küçük birimlerle ifade edilir.
Doğru cevap C şıkkıdır.

---