Osmanlı Devleti’nin Yükselme Dönemi’nin sonlarında ve Duraklama Dönemi’nde (17. yüzyıl), devletin merkezi otoritesinin zayıflamasıyla birlikte çeşitli isyanlar patlak vermiştir. Bu isyanlar, Osmanlı’yı hem askerî hem de siyasi olarak derinden sarsmıştır.

• Kapıkulu (Yeniçeri) İsyanları:
  • Nedenleri: Yeniçerilerin disiplinlerinin bozulması, maaşlarının (ulufelerin) ayarı düşük paralarla ödenmesi, siyasi olaylara karışmaları ve devletin yönetiminde söz sahibi olmak istemeleri.
  • Örnekler: II. Osman (Genç Osman) ve IV. Murad dönemlerindeki isyanlar en bilinenleridir. Genç Osman’ın Yeniçeriler tarafından öldürülmesi, bu isyanların devlet için ne kadar büyük bir tehdit oluşturduğunu gösterir.
• Celali İsyanları:
  • Nedenleri: Osmanlı’daki ekonomik bunalım (enflasyon, tımar sisteminin bozulması), ağır vergiler, eyalet yöneticilerinin adaletsiz yönetimi ve işsiz kalan askerlerin (sekban ve leventler) köylere saldırması.
  • Örnekler: Anadolu’da çıkan bu isyanlar, adını Yavuz Sultan Selim döneminde çıkan Celal adlı isyandan alır. Karayazıcı, Canbolatoğlu ve Kalenderoğlu gibi isyan liderleri, halkın devlete olan güvenini sarsmıştır.
• Suhte (Medrese Öğrencileri) İsyanları:
  • Nedenleri: Medreselerde nitelikli eğitimin bozulması ve mezun olan medrese öğrencilerinin (suhte) iş bulamaması.
  • Örnekler: Anadolu’da çıkan bu isyanlar, Celali isyanlarıyla birleşmiş ve huzursuzluğu artırmıştır.
• Eyalet İsyanları:
  • Nedenleri: Özellikle uzak eyaletlerde (Mısır, Bağdat, Yemen) merkezi otoritenin zayıflamasıyla birlikte, yöneticilerin bağımsızlık elde etme çabaları.

Bu isyanlar, Osmanlı Devleti’nin hem iç güvenliğini sarsmış hem de ordusunu yıpratarak dış savaşlardaki başarısını azaltmıştır.

Çözümlü Örnek Test Soruları

1. Aşağıdakilerden hangisi, Kapıkulu (Yeniçeri) İsyanlarının temel nedenlerinden biridir?

A) Sadece askerî zaferlerin artması B) Yeniçerilerin maaşlarının düşük ayarlı parayla ödenmesi C) Yeniçerilerin sadece askerlikle uğraşması D) Sadece ticaretin azalması

Doğru Cevap: B

Çözüm: Avrupa’dan gelen değerli madenler nedeniyle Osmanlı parasının değeri düşmüş, bu durum Yeniçerilerin maaşlarının alım gücünü azaltmıştır. Yeniçeriler de bu duruma tepki olarak isyan etmiştir.

2. Osmanlı Devleti’nin Yükselme Dönemi’nde çıkan ve adını Yavuz Sultan Selim dönemindeki bir isyancıdan alan isyanlar aşağıdakilerden hangisidir?

A) Şeyh Bedreddin İsyanı B) Celali İsyanları C) Yeniçeri İsyanları D) Kuleli Olayı

Doğru Cevap: B

Çözüm: Celali isyanları, Yavuz Sultan Selim döneminde çıkan Celal adlı isyancıdan adını almıştır. Bu isyanlar, 16. yüzyılın sonlarından itibaren Anadolu’da yaygınlaşmıştır.

3. II. Osman’ın (Genç Osman) Yeniçeriler tarafından öldürülmesinin en önemli nedeni nedir?

A) Yeniçerilere maaş vermemesi B) Yeniçeri Ocağı’nı kaldırmak istemesi C) Yeniçerileri savaşa götürmek istemesi D) Sadece Yeniçerilerle anlaşmazlık yaşaması

Doğru Cevap: B

Çözüm: Genç Osman, Yeniçeri Ocağı’nın bozulduğunu görmüş ve yeni bir ordu kurarak bu ocağı kaldırmak istemiştir. Bu durum, Yeniçerilerin tepkisine neden olmuş ve Genç Osman’ın öldürülmesine yol açmıştır.

4. Celali isyanlarının Osmanlı Devleti’ne en önemli zararı nedir?

A) Sadece ticaret yollarının kapanması B) Anadolu’da merkezi otoritenin zayıflaması ve tarımsal üretimin düşmesi C) Sadece saraydaki isyanların artması D) Sadece Yeniçeri sayısının artması

Doğru Cevap: B

Çözüm: Celali isyanları, özellikle Anadolu’daki köyleri ve şehirleri hedef almıştır. Bu durum, tarım arazilerinin boş kalmasına, vergi gelirlerinin düşmesine ve Anadolu’da güvenliğin bozulmasına neden olmuştur.

5. Medrese öğrencilerinin (suhtelerin) isyan etmesinin en önemli nedeni nedir?

A) Sadece medreselerde yeterli yemek olmaması B) Sadece eğitim kalitesinin düşmesi C) Mezun olanların iş bulamaması D) Sadece dinden uzaklaşmaları

Doğru Cevap: C

Çözüm: Medreselerin sayısının artmasıyla eğitim kalitesi düşmüş ve mezun olan suhte sayısı artmıştır. Ancak devletin bürokrasi ve ilim kadroları bu mezunlara yeterli iş imkânı sağlayamamıştır.

6. Yeni Nesil Soru: Bir tarih haritasında, Celali isyanlarının en çok Batı Anadolu’dan Doğu Anadolu’ya kadar geniş bir alana yayıldığı gösteriliyor. Bu harita, Celali isyanlarının hangi özelliğini vurgular?

A) Sadece tek bir bölgede etkili olduğunu B) Bölgesel değil, geniş bir alana yayılan bir sorun olduğunu C) Sadece ekonomik nedenlerden çıktığını D) Sadece askerî bir sorun olduğunu

Doğru Cevap: B

Çözüm: Haritanın geniş bir alanı kapsaması, isyanların bölgesel değil, devletin bütününü etkileyen büyük bir sorun olduğunu gösterir.

7. Eyalet isyanlarının en önemli nedeni aşağıdakilerden hangisidir?

A) Eyaletlerdeki yöneticilerin merkezi yönetime bağlı kalması B) Merkezi otoritenin zayıflamasıyla yöneticilerin bağımsızlık çabaları C) Sadece ekonomik sorunlar D) Sadece Yeniçerilerin isyanı

Doğru Cevap: B

Çözüm: Merkezi otorite zayıfladığında, özellikle uzak eyaletlerdeki yöneticiler (valiler), merkeze bağlı kalmak yerine kendi otoritelerini kurmaya çalışmışlardır.

8. Aşağıdakilerden hangisi, 17. yüzyılda Osmanlı’da yaşanan isyanların ortak sonucudur?

A) Sadece devletin daha güçlü hale gelmesi B) Devletin merkezi otoritesinin sarsılması C) Sadece ekonomik refahın artması D) Sadece asker sayısının azalması

Doğru Cevap: B

Çözüm: Yeniçeri, Celali ve Eyalet isyanları, devletin temel yapısını sarsarak merkezi otoritenin zayıflamasına neden olmuştur.

9. Celali isyanlarının, Yeniçeri isyanlarından en önemli farkı nedir?

A) Sadece askerlerin isyan etmesi B) Sadece ekonomik nedenlerden çıkması C) Halkın ve kırsal kesimin isyanlara katılması D) Sadece padişahlara karşı isyan edilmesi

Doğru Cevap: C

Çözüm: Celali isyanları, halkın ve kırsal kesimdeki köylülerin katıldığı, sosyal ve ekonomik nedenleri olan isyanlardır. Yeniçeri isyanları ise sadece ordu içindeki bir sorundur.

10. “Osmanlı Devleti’nde artan vergi yükü, halkın Celali isyanlarına katılmasında önemli bir rol oynamıştır.” Bu ifade, isyanların hangi nedenini vurgular?

A) Sadece askerî B) Sadece siyasi C) Ekonomik D) Sadece sosyal

Doğru Cevap: C

Çözüm: Vergi yükünün artması gibi konular, doğrudan ekonomik nedenlerle ilgilidir. Bu durum, isyanların ekonomik kökenli olduğunu gösterir.

11. Yeni Nesil Soru: Bir tarihçi, “Osmanlı Devleti, 17. yüzyılda isyanları bastırmakta zorlanıyordu çünkü ordunun bir kısmı isyancılarla mücadele ederken, diğer bir kısmı da dış düşmanlarla savaşıyordu.” diyor. Bu durum, Osmanlı’nın hangi sorununu gösterir?

A) Sadece asker sayısının azaldığını B) Hem iç hem de dış cephede zor durumda olduğunu C) Sadece iç sorunlarla uğraştığını D) Sadece dış düşmanlarının zayıf olduğunu

Doğru Cevap: B

Çözüm: Aynı anda hem iç isyanlarla hem de dış düşmanlarla mücadele etmek, devletin kaynaklarını ve askerî gücünü bölerek zor durumda kalmasına neden olmuştur.

12. Aşağıdakilerden hangisi, Osmanlı Devleti’nin 17. yüzyılda Celali isyanlarını bastırmak için aldığı tedbirlerden biri değildir?

A) Kanunsuz yöneticileri cezalandırmak B) Tımar sistemini düzeltmeye çalışmak C) Zorla isyancıları orduya almak D) Sadece isyancı liderleri affetmek

Doğru Cevap: C

Çözüm: Celali isyanlarını bastırmak için zorla isyancıları orduya alma gibi bir yöntem uygulanmamıştır. Aksine, bazı isyan liderleri affedilmiş veya önemli görevlere getirilmiştir.

13. “II. Osman (Genç Osman), Yeniçeri Ocağı’nı kaldırmak için Anadolu’da yeni bir ordu kurmak istemiştir.” Bu ifade, Osmanlı padişahının hangi amacını gösterir?

A) Sadece asker sayısını artırmak B) Devletin merkezi otoritesini yeniden sağlamak C) Sadece yeni bir başkent kurmak D) Sadece askerlerin maaşını düşürmek

Doğru Cevap: B

Çözüm: Genç Osman’ın Yeniçeri Ocağı’nı kaldırma girişimi, bu ocağın artık devlete değil, kendi çıkarlarına hizmet ettiğini görmesi ve merkezi otoriteyi yeniden güçlendirme isteğinden kaynaklanır.

14. Yeni Nesil Soru: Bir sosyal bilimci, bir köyde yaşanan Celali isyanı sonrasında köylülerin topraklarını terk ettiğini ve bu durumun tarım üretimini azalttığını görüyor. Bu durum, isyanların hangi sonucunu açıklar?

A) Sadece sosyal B) Sadece siyasi C) Ekonomik ve sosyal D) Sadece askerî

Doğru Cevap: C

Çözüm: Köylülerin topraklarını terk etmesi sosyal bir sonuçken, bu durumun tarım üretimini azaltması ekonomik bir sonuçtur.

15. Osmanlı Devleti’nde çıkan isyanların artması, en çok hangi dönemin sorunlarını gösterir?

A) Kuruluş Dönemi B) Yükselme Dönemi C) Duraklama Dönemi D) Lale Devri

Doğru Cevap: C

Çözüm: 17. yüzyıl, Osmanlı’da duraklama dönemidir. Bu dönemde Yeniçeri, Celali ve Eyalet isyanları yaygınlaşarak devletin zayıflamasına neden olmuştur.