Günümüzde birçok istatistiksel sonuç veya araştırma raporuyla karşılaşmaktayız. Ancak bu sonuçların her zaman doğru veya tarafsız olduğunu söylemek mümkün değildir. Bu nedenle, başkaları tarafından oluşturulan iki kategorik değişkenli verilerin ilişkisine dayalı istatistiksel sonuç veya yorumları eleştirel bir gözle değerlendirmek önemlidir. Bir araştırmanın örneklem büyüklüğü, veri toplama yöntemi, kullanılan analizler ve raporlama biçimi, sonuçların güvenilirliğini doğrudan etkiler. Bu tür testler, öğrencilerin bir araştırmanın zayıf yönlerini tespit etme, yanlış yorumları belirleme ve sonuçları sorgulama becerilerini geliştirir.

Çözümlü Örnek Test Soruları

1. Bir gazete haberi, “Günde 5 fincan kahve içmek ile üniversite sınavında yüksek puan almak arasında güçlü bir ilişki vardır.” şeklinde bir başlık atmıştır. Bu başlıkta yapılan en büyük hata aşağıdakilerden hangisidir?

A) Kahve tüketimini bilimsel olarak tanımlamaması B) Nedensellik ilişkisi kurması C) Örneklem büyüklüğünün belirtilmemesi D) Yorumun istatistiksel analize dayanmaması

Doğru Cevap: B

Çözüm: İki değişken arasında güçlü bir ilişki bulunsa bile, bu ilişkinin birinin diğerine neden olduğunu göstermez. Başlıkta nedensellik ilişkisi kurulması en büyük hatadır.

---

2. Bir anket sonucuna göre, “İzmir’de yaşayanların yüzde 80’i bisiklet kullanmayı seviyor.” denilmiştir. Bu anketin sadece Bornova ilçesinde yapıldığı bilinmektedir. Bu durumda, anketin sonucunu İzmir geneli için yorumlamanın en büyük zayıflığı nedir?

A) Verilerin güncel olmaması B) Örneklemin İzmir’i temsil etmemesi C) Katılımcı sayısının çok fazla olması D) Soruların net olmaması

Doğru Cevap: B

Çözüm: Anket, İzmir’in sadece küçük bir kısmını (Bornova) temsil ettiği için, elde edilen sonuçların tüm İzmir’e genellenmesi doğru değildir. Bu, örneklemin temsil ediciliği sorunudur.

---

3. Bir araştırmanın raporunda, “Eğitim düzeyi ile sigara içme alışkanlığı arasında anlamlı bir ilişki bulunmuştur.” ifadesi yer almaktadır. Bu ifadeye göre, aşağıdakilerden hangisi kesin olarak söylenemez?

A) Eğitim düzeyi düşük olanların sigara içme oranı daha yüksektir. B) Eğitim düzeyi ile sigara içme alışkanlığı arasında bir ilişki vardır. C) Bu iki değişken arasındaki ilişki istatistiksel olarak anlamlıdır. D) Eğitim düzeyi, sigara içme alışkanlığının nedenidir.

Doğru Cevap: D

Çözüm: İstatistiksel olarak “anlamlı bir ilişki” bulunması, birinin diğerinin “nedeni” olduğu anlamına gelmez. Sadece bu iki değişken arasında bir bağlantı olduğu söylenebilir.

---

4. Bir araştırma sonucunun güvenilirliğini sorgulamak için sorulması gereken ilk soru nedir?

A) Veri analizinde hangi yazılım kullanıldı? B) Araştırma hangi ülkede yapıldı? C) Araştırmanın amacı neydi? D) Veriler nasıl toplandı ve örneklem nasıl seçildi?

Doğru Cevap: D

Çözüm: Bir araştırmanın temelini, verilerin nasıl toplandığı ve örneklemin nasıl seçildiği oluşturur. Bu aşamalardaki hatalar, tüm sonuçların geçersiz olmasına yol açabilir.

---

5. Bir haberde, “Aşı olanların yüzde 5’i, aşı olmayanların yüzde 15’i hastalığa yakalandı.” şeklinde bir ifade kullanılmıştır. Bu veriye göre, aşağıdakilerden hangisi doğrudur?

A) Aşı olmak hastalığa yakalanmanın tek nedenidir. B) Aşı olanların hastalığa yakalanma oranı daha düşüktür. C) Aşı olmayanlar aşı olanlardan daha sağlıklıdır. D) Veriler nedensellik ilişkisini ispatlar.

Doğru Cevap: B

Çözüm: Verilere göre, aşı olanların hastalığa yakalanma oranı (%5), olmayanlardan (%15) daha düşüktür. Bu bir ilişkiyi gösterir.

---

6. Bir araştırmacı, cinsiyet ve politik tercih arasındaki ilişkiyi incelemiştir. Verileri analiz ederken, erkek katılımcıların oranının yüzde 90 olduğunu fark etmiştir. Bu durum, sonuçların güvenilirliği için ne anlama gelir?

A) Sonuçlar çok güvenilirdir. B) Kadın katılımcıların görüşleri yeterince temsil edilmemiştir. C) Araştırmanın hipotezi yanlıştır. D) Veri analizi doğru yapılmıştır.

Doğru Cevap: B

Çözüm: Örneklemdeki erkeklerin oranı çok yüksek olduğu için, kadın katılımcıların görüşleri yeterince temsil edilmemiştir. Bu durum, sonuçların cinsiyetler arası ilişkiyi doğru yansıtmayacağı anlamına gelir.

---

7. Bir araştırmanın sonuçları, bir grafikle sunulurken, dikey eksen (y ekseni) başlangıç noktası 0 yerine 50’den başlatılmıştır. Bu durumun amacı ne olabilir?

A) Grafiği daha küçük yapmak B) Verileri daha anlaşılır kılmak C) Farklılıkları abartmak D) Veri toplama maliyetini düşürmek

Doğru Cevap: C

Çözüm: Dikey eksenin 0’dan değil de daha yüksek bir değerden başlatılması, veriler arasındaki küçük farkların çok daha büyük görünmesini sağlayarak, farklılıkları abartmak için kullanılan yaygın bir tekniktir.

---

8. Bir araştırma raporunda, “Öğrenci kulübüne üye olanların ders not ortalaması, üye olmayanlara göre daha yüksektir.” şeklinde bir sonuç yorumu yapılmıştır. Bu yoruma yönelik en güçlü eleştiri aşağıdakilerden hangisidir?

A) Kulübe üye olmanın ders notlarını artırdığının kesin olmadığı B) Veri toplama yönteminin belirtilmediği C) Kulüp sayısının yeterli olmadığı D) Örneklemin çok büyük olduğu

Doğru Cevap: A

Çözüm: İki değişken arasında ilişki bulunması, birinin diğerine neden olduğu anlamına gelmez. Not ortalamalarının yüksek olması, öğrencinin kulübe üye olmasını sağlayan bir faktör de olabilir (örneğin, daha aktif öğrenciler hem kulübe üye oluyor hem de derslerinde başarılı oluyor olabilir).

---

9. Bir araştırmada, iki kategorik değişkenin ilişkisi incelenirken Ki-kare testi sonucunda “istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki bulunmamıştır” ifadesi yer almıştır. Bu ne anlama gelir?

A) İki değişken arasında kesinlikle bir ilişki yoktur. B) Toplanan verilere göre bir ilişki olduğu ispatlanamamıştır. C) Araştırma baştan yanlış kurulmuştur. D) Kullanılan test yöntemi yanlıştır.

Doğru Cevap: B

Çözüm: İstatistikte “anlamlı bir ilişki bulunmaması”, ilişki olmadığı anlamına gelmez, sadece mevcut verilerin bunu kanıtlamak için yeterli olmadığını gösterir.

---

10. Bir haber bülteninde, “Televizyon izleme süresi ile kilo alma arasında pozitif bir korelasyon olduğu tespit edilmiştir.” denilmiştir. Bu yorumla ilgili hangisi kesinlikle doğrudur?

A) Televizyon izlemek kilo almaya neden olur. B) Kilo alan insanlar daha fazla televizyon izler. C) Bu iki değişken birlikte artma veya azalma eğilimindedir. D) İki değişken arasında hiçbir ilişki yoktur.

Doğru Cevap: C

Çözüm: Pozitif korelasyon, bir değişkenin değeri artarken diğerinin de artma eğiliminde olduğunu gösterir. Nedensellik ilişkisi kurmak doğru değildir.

---

11. Bir anket sonucuna göre, “Parti A’yı destekleyenlerin yüzde 60’ı şehirde yaşıyor, Parti B’yi destekleyenlerin ise yüzde 40’ı şehirde yaşıyor.” denilmiştir. Bu yorumun zayıf yönü nedir?

A) Anketin tarafsız olmadığı B) İki partinin destekçilerinin sayısının belirtilmediği C) Sadece şehirde yaşayanların incelendiği D) Katılımcıların cinsiyetinin belirtilmediği

Doğru Cevap: B

Çözüm: Yüzde oranları yanıltıcı olabilir. Eğer Parti B’yi destekleyenlerin toplam sayısı çok az ise, yüzde 40’lık bir oran yanıltıcı olabilir. Bu nedenle sayıların da belirtilmesi gerekir.

---

12. Bir makalede, iki kategorik değişkenin ilişkisi, grafik yerine sadece metinle açıklanmıştır. Bu durumun olumsuz yönü nedir?

A) Verilerin doğruluğunu kanıtlayamaz B) Sonuçların anlaşılmasını zorlaştırır C) Araştırmanın güvenilirliğini düşürür D) Veri toplama yöntemini gizler

Doğru Cevap: B

Çözüm: Grafikler, veriler arasındaki ilişkileri hızlı ve kolay bir şekilde görselleştirmeye yarar. Sadece metinle açıklama yapılması, okuyucunun konuyu anlamasını zorlaştırabilir.

---

13. Bir araştırmanın sonucunda, “Öğrencilerin spor yapma alışkanlığı ile okul başarıları arasında bir ilişki bulunmamıştır.” denilmiştir. Bu ne anlama gelir?

A) Spor yapmak, okul başarısını etkilemez. B) Spor yapmayan öğrenciler daha başarılıdır. C) Veriler, bu iki değişkenin birbiriyle ilişkili olduğuna dair yeterli kanıt sunamamıştır. D) Araştırmada bir hata yapılmıştır.

Doğru Cevap: C

Çözüm: İstatistiksel olarak “ilişki bulunmamıştır” ifadesi, bu iki değişken arasında bir ilişki olmadığı anlamına gelmez, sadece mevcut verilerin bunu kanıtlamak için yeterli olmadığını gösterir.

---

14. Bir araştırma raporunda, “Yapılan bir ankete göre, en sevilen yemek türü (kategori 1) ve en sevilen tatil yeri (kategori 2) arasında ilişki yoktur.” denilmiştir. Bu ifadenin hangi analizle desteklendiği düşünülebilir?

A) T testi B) Ki-kare testi C) Korelasyon analizi D) Basit regresyon

Doğru Cevap: B

Çözüm: İki kategorik değişken arasındaki ilişkinin anlamlı olup olmadığını test etmek için en sık kullanılan yöntem Ki-kare testidir.

---

15. Bir gazete, “Kahve içmek kanser riskini artırır.” şeklinde bir manşet atmıştır. Bu manşet, bir araştırmadaki verilerin hangi yönünü yanlış yorumlamıştır?

A) Korelasyonu B) Nedenselliği C) Örneklemi D) Değişkenleri

Doğru Cevap: B

Çözüm: Bu manşet, sadece bir ilişki gösteren verilerden, bir durumun diğerine neden olduğu yönünde yanlış bir sonuç çıkarmıştır. Yani nedensellik ilişkisi yanlış yorumlanmıştır.