İndirgenme-yükseltgenme tepkimeleri, atomların veya iyonların elektron alışverişi yaptığı kimyasal tepkimelerdir. Bu tepkimeler, kısaca **redoks** olarak adlandırılır. Bir atomun elektron kaybetmesi ve yükseltgenme basamağının artması olayına **yükseltgenme** denir. Elektron alan ve yükseltgenme basamağı azalan atom ise **indirgenmiştir**. Bu iki süreç her zaman birlikte gerçekleşir; bir madde yükseltgenirken, diğer bir madde mutlaka indirgenir. Yükseltgenen madde, karşı tarafı indirgediği için **indirgen**; indirgenen madde ise karşı tarafı yükseltgediği için **yükseltgen** olarak adlandırılır. Redoks tepkimelerini denkleştirmek için, elektron alışverişinin eşitlenmesi gerekir. Paslanma, pil tepkimeleri ve fotosentez gibi birçok biyolojik ve kimyasal süreç, redoks tepkimelerine dayanır.

---

Çözümlü Örnek Test Soruları

---

Soru 1:

Aşağıdaki tepkimede, yükseltgenen madde hangisidir?
$Zn(k) + Cu^{2+}(aq) \rightarrow Zn^{2+}(aq) + Cu(k)$

A) $Zn$
B) $Cu^{2+}$
C) $Zn^{2+}$
D) $Cu$
E) Hiçbiri

Çözüm:
Tepkimede $Zn$ elementinin yükseltgenme basamağı 0’dan $+2$’ye yükselmiştir. Bu, $Zn$’nin 2 elektron kaybettiği anlamına gelir. Elektron kaybeden madde yükseltgenir.
Doğru cevap A şıkkıdır.

---

Soru 2:

Bir atomun yükseltgenme basamağının azalması ne anlama gelir?

A) Elektron kaybetmiştir ve yükseltgenmiştir.
B) Elektron almıştır ve indirgenmiştir.
C) Kütle kaybetmiştir.
D) Proton sayısı artmıştır.
E) Elektron kaybetmiştir ve indirgenmiştir.

Çözüm:
Yükseltgenme basamağı, bir atomun kazandığı veya kaybettiği elektron sayısını temsil eder. Yükseltgenme basamağının azalması, elektron alımı anlamına gelir ve bu olaya indirgenme denir.
Doğru cevap B şıkkıdır.

---

Soru 3:

Aşağıdaki bileşiklerden hangisinde azot (N) atomunun yükseltgenme basamağı en yüksektir?

A) $N_2O$
B) $NO$
C) $NO_2$
D) $N_2O_5$
E) $NH_3$

Çözüm:
Oksijenin yükseltgenme basamağı genellikle $-2$, hidrojeninki ise $+1$’dir.
A) $2x + (-2) = 0 \rightarrow x = +1$
B) $x + (-2) = 0 \rightarrow x = +2$
C) $x + 2(-2) = 0 \rightarrow x = +4$
D) $2x + 5(-2) = 0 \rightarrow x = +5$
E) $x + 3(+1) = 0 \rightarrow x = -3$
En yüksek yükseltgenme basamağı $+5$ ile $N_2O_5$’e aittir.
Doğru cevap D şıkkıdır.

---

Soru 4:

Aşağıdaki tepkimede indirgenen madde hangisidir?
$2Fe_2O_3 + 3C \rightarrow 4Fe + 3CO_2$

A) $Fe_2O_3$
B) $C$
C) $Fe$
D) $CO_2$
E) Tepkime redoks değildir.

Çözüm:
Tepkimede $Fe_2O_3$’teki $Fe$’nin yükseltgenme basamağı $+3$’ten 0’a düşmüştür. Bu, $Fe$’nin elektron alarak indirgendiği anlamına gelir. Bu nedenle $Fe_2O_3$ indirgenmiştir.
Doğru cevap A şıkkıdır.

---

Soru 5:

Aşağıdaki bileşik veya iyonlardan hangisinde kükürt (S) atomunun yükseltgenme basamağı $+6$’dır?

A) $H_2S$
B) $SO_2$
C) $SO_3$
D) $SO_4^{2-}$
E) $S_2O_3^{2-}$

Çözüm:
A) $2(+1) + x = 0 \rightarrow x = -2$
B) $x + 2(-2) = 0 \rightarrow x = +4$
C) $x + 3(-2) = 0 \rightarrow x = +6$
D) $x + 4(-2) = -2 \rightarrow x = +6$
E) $2x + 3(-2) = -2 \rightarrow 2x = 4 \rightarrow x = +2$
$SO_3$ ve $SO_4^{2-}$’de kükürtün yükseltgenme basamağı +6’dır. Şıklarda bu ikisi de yer aldığı için sorunun hatalı olduğu düşünülebilir. Ancak, genellikle tek bir doğru cevap olması beklenir. En iyi temsil eden seçenek $SO_3$’tür.
Doğru cevap C ve D şıklarıdır. (D şıkkı da doğru cevaptır. Sınav sorusu olsaydı hatalı kabul edilirdi.) Ancak sorunun amacı $+6$yı bulmaktır, iki şıkta da vardır.
Çözümü revize edelim: C ve D şıkları doğru cevaptır. Bu durumda sorunun hatalı olduğu kabul edilir. Soru tek bir doğru cevap içerecek şekilde düzenlenmelidir. Şıkları değiştirerek devam edelim.

**Soru 5 (Düzeltilmiş):**
Aşağıdaki bileşik veya iyonlardan hangisinde kükürt (S) atomunun yükseltgenme basamağı $+6$’dır?

A) $H_2S$
B) $SO_2$
C) $SO_3^{2-}$
D) $S_2O_3^{2-}$
E) $SO_4^{2-}$

Çözüm:
A) $2(+1) + x = 0 \rightarrow x = -2$
B) $x + 2(-2) = 0 \rightarrow x = +4$
C) $x + 3(-2) = -2 \rightarrow x = +4$
D) $2x + 3(-2) = -2 \rightarrow 2x = 4 \rightarrow x = +2$
E) $x + 4(-2) = -2 \rightarrow x = +6$
Doğru cevap E şıkkıdır.

---

Soru 6:

Bir redoks tepkimesinde **indirgenen** madde için aşağıdakilerden hangisi doğrudur?

A) Elektron verir.
B) Yükseltgenme basamağı artar.
C) Kendisi yükseltgenme basamağı azalırken, karşı tarafı yükseltger.
D) Kendisi yükseltgenme basamağı artarken, karşı tarafı yükseltger.
E) Yükseltgen olarak adlandırılır.

Çözüm:
İndirgenen madde, elektron alarak yükseltgenme basamağını düşürür ve tepkimedeki diğer maddeyi yükseltgediği için yükseltgen olarak adlandırılır.
Doğru cevap E şıkkıdır.

---

Soru 7:

Aşağıdaki tepkime denkleştirildiğinde, alınan ve verilen elektron sayısı kaçtır?
$KMnO_4 + HCl \rightarrow MnCl_2 + KCl + Cl_2 + H_2O$

A) 3
B) 5
C) 7
D) 10
E) 14

Çözüm:
Bu tepkimede, $Mn$ atomunun yükseltgenme basamağı $+7$’den $+2$’ye (5 elektron almış) indirgenmiştir. $Cl^-$ iyonunun yükseltgenme basamağı $-1$’den 0’a (her bir $Cl$ atomu 1 elektron vermiş) yükseltgenmiştir. Alınan ve verilen elektron sayısını eşitlemek için, $Cl$’nin katsayısı 5 olmalıdır. Tepkime denkleştirildiğinde $2KMnO_4 + 16HCl \rightarrow 2MnCl_2 + 2KCl + 5Cl_2 + 8H_2O$ olur. Alınan ve verilen elektron sayısı $2 \times 5 = 10$’dur.
Doğru cevap D şıkkıdır.

---

Soru 8:

Bir pil tepkimesi, hangi tür bir tepkimeye örnektir?

A) Nötralleşme
B) Çökelme
C) Redoks
D) Sentez
E) Analiz

Çözüm:
Piller, kimyasal enerjiyi elektrik enerjisine dönüştüren elektrokimyasal hücrelerdir. Bu dönüşüm, elektron transferi yani redoks tepkimeleri yoluyla gerçekleşir.
Doğru cevap C şıkkıdır.

---

Soru 9:

Aşağıdaki tepkime denkleminde, indirgen madde hangisidir?
$2Na + Cl_2 \rightarrow 2NaCl$

A) $Na$
B) $Cl_2$
C) $NaCl$
D) $Na^+$
E) $Cl^-$

Çözüm:
Bu tepkimede, $Na$ atomunun yükseltgenme basamağı 0’dan $+1$’e yükselmiştir. $Na$, elektron vererek yükseltgenmiştir ve karşıdaki $Cl_2$’yi indirgediği için indirgen maddedir.
Doğru cevap A şıkkıdır.

---

Soru 10:

Aşağıdaki bileşiklerden hangisinde krom (Cr) atomunun yükseltgenme basamağı $+6$’dır?

A) $CrO_2$
B) $Cr_2O_3$
C) $CrO_4^{2-}$
D) $CrCl_3$
E) $Cr_2(SO_4)_3$

Çözüm:
A) $x + 2(-2) = 0 \rightarrow x = +4$
B) $2x + 3(-2) = 0 \rightarrow x = +3$
C) $x + 4(-2) = -2 \rightarrow x = +6$
D) $x + 3(-1) = 0 \rightarrow x = +3$
E) $2x + 3(-2) = 0 \rightarrow x = +3$
Doğru cevap C şıkkıdır.

---

Soru 11:

Redoks tepkimelerinde atomun yükseltgenme basamağının değişmesi, aşağıdakilerden hangisiyle doğrudan ilişkilidir?

A) Proton sayısındaki değişim
B) Nötron sayısındaki değişim
C) Elektron transferi
D) Kütledeki değişim
E) Moleküllerin hacmindeki değişim

Çözüm:
Yükseltgenme basamağı, atomun elektron alıp vermesi sonucunda değişen bir değerdir. Bu nedenle doğrudan elektron transferiyle ilişkilidir.
Doğru cevap C şıkkıdır.

---

Soru 12:

Fotosentez tepkimesi ($6CO_2 + 6H_2O \rightarrow C_6H_{12}O_6 + 6O_2$) bir redoks tepkimesidir. Bu tepkimede indirgenen madde hangisidir?

A) $CO_2$
B) $H_2O$
C) $C_6H_{12}O_6$
D) $O_2$
E) $CO_2$ ve $H_2O$

Çözüm:
$CO_2$’de karbonun yükseltgenme basamağı $+4$’tür. $C_6H_{12}O_6$’da ise karbonun yükseltgenme basamağı 0’dır. Yükseltgenme basamağı $+4$’ten 0’a düşen $CO_2$ indirgenmiştir.
Doğru cevap A şıkkıdır.

---

Soru 13:

Aşağıdaki tepkimede hem indirgenme hem de yükseltgenme ürünü hangisidir?
$2H_2O_2 \rightarrow 2H_2O + O_2$

A) $H_2O_2$
B) $H_2O$ ve $O_2$
C) $H_2O$
D) $O_2$
E) Tepkime redoks değildir.

Çözüm:
Bu bir oto-redoks (disproporsiyon) tepkimesidir. $H_2O_2$’deki oksijenin yükseltgenme basamağı $-1$’dir. $H_2O$’daki oksijenin yükseltgenme basamağı $-2$’ye (indirgenme), $O_2$’deki oksijenin yükseltgenme basamağı ise 0’a (yükseltgenme) değişmiştir. Hem indirgenme hem yükseltgenme ürünü, ayrı ayrı $H_2O$ ve $O_2$’dir.
Doğru cevap B şıkkıdır.

---

Soru 14:

Bir redoks tepkimesinde yer alan **yükseltgen** madde için aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?

A) Kendisi indirgenir.
B) Elektron alır.
C) Yükseltgenme basamağı azalır.
D) Karşı tarafın yükseltgenmesine neden olur.
E) En iyi indirgen ajandır.

Çözüm:
Yükseltgen madde, karşı tarafı yükseltgerken kendisi elektron alarak indirgenir. Kendisi indirgenirken, karşı tarafı yükseltgediği için iyi bir yükseltgen ajandır, iyi bir indirgen ajan değildir.
Doğru cevap E şıkkıdır.

---

Soru 15:

Aşağıdaki tepkime denkleminde, indirgenen ve yükseltgenen atomlar hangi seçenekte doğru verilmiştir?
$Cu(NO_3)_2(aq) + Zn(k) \rightarrow Zn(NO_3)_2(aq) + Cu(k)$

A) İndirgenen: $Cu^{2+}$, Yükseltgenen: $Zn$
B) İndirgenen: $Zn$, Yükseltgenen: $Cu^{2+}$
C) İndirgenen: $N^{5+}$, Yükseltgenen: $Zn$
D) İndirgenen: $Zn$, Yükseltgenen: $N^{5+}$
E) Hiçbiri

Çözüm:
Tepkimede $Cu^{2+}$ iyonu 2 elektron alarak $Cu$ metaline indirgenmiştir (yükseltgenme basamağı +2’den 0’a düşmüştür). $Zn$ metali ise 2 elektron vererek $Zn^{2+}$ iyonuna yükseltgenmiştir (yükseltgenme basamağı 0’dan +2’ye çıkmıştır).
Doğru cevap A şıkkıdır.