Canlıların yaşamsal faaliyetlerini sürdürmesi için gerekli olan enerjinin kaynağı besinlerdir. Ancak, farklı besin grupları (karbonhidratlar, yağlar ve proteinler) metabolizma sırasında farklı miktarlarda enerji açığa çıkarır. Bu enerji miktarı genellikle kilokalori (kcal) veya kilojul (kJ) birimleriyle ifade edilir. Genel olarak, 1 gram **yağın** yaklaşık 9 kcal, 1 gram **karbonhidratın** yaklaşık 4 kcal ve 1 gram **proteinin** yaklaşık 4 kcal enerji sağladığı kabul edilir. Yağların bu kadar yüksek enerji değerine sahip olmasının temel nedeni, kimyasal yapılarında oksijenin daha az olması ve dolayısıyla daha fazla sayıda yüksek enerjili karbon-hidrojen ($C-H$) bağı içermesidir. Vücut, enerji ihtiyacını karşılamak için besinleri belirli bir sırayla kullanır: ilk olarak kolayca erişilebilir olan karbonhidratları, ardından uzun vadeli enerji deposu olan yağları ve son olarak yapısal ve işlevsel önemi yüksek olan proteinleri kullanır. Bu enerji değerleri, bir besin maddesinin vücut için ne kadar yakıt sağladığını anlamamızı ve dolayısıyla sağlıklı bir diyet planlamamıza yardımcı olur.

---

Çözümlü Örnek Test Soruları

1. Aşağıdaki besin gruplarından hangisi, birim ağırlık başına en fazla enerji (kcal) sağlar?
A) Karbonhidratlar
B) Proteinler
C) Yağlar
D) Vitaminler

Doğru Cevap: C
Çözüm: Yağlar, kimyasal yapıları nedeniyle karbonhidrat ve proteinlere göre birim ağırlık başına yaklaşık iki kat daha fazla enerji verir (yaklaşık 9 kcal/g).

2. Bir insanın günlük enerji ihtiyacını karşılamak için kullanacağı besinlerin sıralaması genellikle nasıldır?
A) Yağlar $\rightarrow$ Proteinler $\rightarrow$ Karbonhidratlar
B) Proteinler $\rightarrow$ Yağlar $\rightarrow$ Karbonhidratlar
C) Karbonhidratlar $\rightarrow$ Yağlar $\rightarrow$ Proteinler
D) Yağlar $\rightarrow$ Karbonhidratlar $\rightarrow$ Proteinler

Doğru Cevap: C
Çözüm: Vücut, enerji elde etmek için en kolay yakıt olan karbonhidratları öncelikle kullanır. Karbonhidrat depoları tükendiğinde yağlara, o da bittiğinde en son proteinlere yönelir.

3. Aşağıdaki besin gruplarından hangileri eşit miktarda enerji sağlar?
A) Protein ve Yağ
B) Karbonhidrat ve Yağ
C) Protein ve Karbonhidrat
D) Vitamin ve Karbonhidrat

Doğru Cevap: C
Çözüm: Hem proteinler hem de karbonhidratlar, birim ağırlık başına yaklaşık 4 kcal enerji sağlarlar. Yağlar ise yaklaşık 9 kcal enerji sağlar.

4. Bir gram yağın, bir gram karbonhidrattan daha fazla enerji vermesinin temel nedeni nedir?
A) Yapısında daha fazla oksijen olması
B) Yapısında daha fazla su bulunması
C) Yapısında daha fazla hidrojen atomu (C-H bağı) olması
D) Sindiriminin daha kolay olması

Doğru Cevap: C
Çözüm: Yağlar, karbonhidratlara göre daha az oksijen içerir ve daha fazla karbon-hidrojen ($C-H$) bağı barındırır. Bu bağların kırılması, daha fazla enerji açığa çıkarır.

5. Aşağıdaki besin gruplarından hangisi, doğrudan enerji vermediği halde metabolik süreçlerin düzenlenmesinde önemli rol oynar?
A) Karbonhidratlar
B) Proteinler
C) Yağlar
D) Mineraller

Doğru Cevap: D
Çözüm: Mineraller, metabolik reaksiyonlarda kofaktör olarak görev yapar. Vücut için hayati olmalarına rağmen, enerji verici değillerdir. Aynı durum vitaminler ve su için de geçerlidir.

6. Vücutta, uzun süreli enerji depolamak için en ideal besin grubu hangisidir?
A) Karbonhidratlar
B) Proteinler
C) Yağlar
D) Vitaminler

Doğru Cevap: C
Çözüm: Yağlar, birim ağırlık başına en yüksek enerjiyi verdikleri için, vücut tarafından uzun vadeli enerji deposu olarak kullanılırlar.

7. Aşağıdaki maddelerden hangileri enerji verici olarak kullanılmaz?
A) Vitamin, mineral ve su
B) Protein, karbonhidrat ve su
C) Yağ, mineral ve vitamin
D) Karbonhidrat, protein ve yağ

Doğru Cevap: A
Çözüm: Vitaminler, mineraller ve su, vücutta düzenleyici, yapısal ve çözücü görevler üstlenir ancak enerji verici olarak kullanılmazlar.

8. Bir kişinin günlük toplam enerji harcaması, aşağıdaki faktörlerden hangisini kapsamaz?
A) Bazal metabolizma hızı
B) Besinlerin termik etkisi
C) Fiziksel aktivite
D) Kan grubu

Doğru Cevap: D
Çözüm: Kan grubu, bir kişinin günlük enerji harcamasını doğrudan etkileyen bir faktör değildir. Enerji harcaması, BMH, fiziksel aktivite ve besinlerin sindirimi için harcanan enerjiden oluşur.

9. Vücutta karbonhidrat, yağ ve proteinlerin ortak olarak katıldığı enerji üretim yolu hangisidir?
A) Glikoliz
B) Laktik asit fermantasyonu
C) Krebs döngüsü
D) Glikojen sentezi

Doğru Cevap: C
Çözüm: Her üç besin grubu da (farklı yollardan gelseler bile) asetil-CoA molekülü aracılığıyla Krebs döngüsüne katılarak enerji elde etme sürecine devam ederler.

10. Bir bireyin fazla enerji alıp az enerji harcaması durumunda, aşağıdaki depolama moleküllerinden hangisinin miktarı en çok artar?
A) Kas glikojeni
B) Yağ
C) Glikojen
D) Protein

Doğru Cevap: B
Çözüm: Vücut, fazla enerjiyi öncelikle karaciğer ve kaslarda sınırlı miktarda glikojen olarak depolar. Bu depolar dolduktan sonra, kalan fazla enerjiyi sınırsız kapasiteye sahip olan yağ dokusunda depolar.

11. Oksijenli solunumla elde edilen enerji miktarının en az olduğu besin grubu hangisidir?
A) Karbonhidratlar
B) Yağlar
C) Proteinler
D) Vitaminler

Doğru Cevap: C
Çözüm: Karbonhidratlar ve proteinler yaklaşık olarak aynı enerjiyi sağlasa da, proteinlerin bir kısmı amino gruplarının uzaklaştırılması (deaminasyon) için enerji harcadığından net enerji verimi biraz daha düşüktür. Vitaminler ise enerji vermez.

12. Aşağıdaki besin gruplarından hangisi, sindirimi sonucunda amonyak gibi zehirli atık maddelerin oluşumuna neden olur?
A) Karbonhidratlar
B) Yağlar
C) Proteinler
D) Vitaminler

Doğru Cevap: C
Çözüm: Proteinlerin monomerleri olan amino asitler, enerji için kullanılmadan önce amino grupları uzaklaştırılır. Bu işlem sonucunda zehirli bir atık olan amonyak oluşur.

13. Besinlerin sindirimi, emilimi ve metabolizması için harcanan enerjiye ne ad verilir?
A) Bazal metabolizma hızı
B) Fiziksel aktivite
C) Termik etki
D) Enerji dengesi

Doğru Cevap: C
Çözüm: Besinlerin termik etkisi, alınan kalorilerin yaklaşık %10’unu oluşturan ve vücudun sindirim, emilim ve metabolizma süreçleri için harcadığı enerjidir.

14. Bir kişinin günlük enerji harcamasını artırmak için yapılabilecek en etkili eylem aşağıdakilerden hangisidir?
A) Sadece beslenme düzenini değiştirmek
B) Fiziksel aktivite düzeyini artırmak
C) Az uyumak
D) Çok fazla su içmek

Doğru Cevap: B
Çözüm: Fiziksel aktivite, kişinin günlük enerji harcamasını en çok etkileyen ve artırabilen faktördür. Bu, bazal metabolizma hızının üzerine eklenen enerjidir.

15. Aşağıdaki organlardan hangisi, karbonhidrat ve yağ metabolizmasının düzenlenmesinde anahtar rol oynar ve kan şekerini dengeler?
A) Kalp
B) Akciğer
C) Karaciğer
D) Böbrek

Doğru Cevap: C
Çözüm: Karaciğer, kan dolaşımındaki glikoz seviyesini kontrol eden, glikojenin depolanması ve gerektiğinde serbest bırakılması gibi birçok metabolik faaliyeti gerçekleştirir.